Jak poradzić sobie z nieposłuszeństwem dzieci?

W miarę tego, jak dziecko dorasta, zupełnie normalne jest to, że od czasu do czasu będzie okazywało jakieś nieposłuszeństwo: zaczynając od sprzeciwu wobec jeszcze jednej łyżeczki kaszki aż do omowy opuszczenia huśtawki na placu zabaw.

Jak nauczyć dziecko posłuszeństwa? Czego unikać, by nie popełnić błędów wychowawczych? Jak radzić sobie w sytuacjach, gdy dziecko w ogóle nie słucha? Takie pytania zadaje mnóstwo rodziców, którzy czasem czują się wręcz bezradni i zrozpaczeni.

Gdy dziecko dorasta, rosną również problemy związane z jego wychowaniem. Hans Steiner, MD, profesor honorowy psychiatrii na Uniwersytecie Stanforda, stwierdza: „W wieku około dwóch lub trzech lat dzieci dowiadują się, że istnieje słowo „nie” i zaczynają używać go jak czarodziejskiego miecza. Rozumieją już, że są pewne rzeczy, które powinny robić na prośbę rodziców, ale też i to, że rodzice nie są jednak w stanie kontrolować całego procesu ich wykonania”.

Na ogół, nieposłuszeństwo „wskazuje, że dziecko staje się bardziej zdolne” – mówi Dr Tom McIntyre, koordynator programu badań zaburzeń behawioralnych w Hunter College w Nowym Jorku. Jednak, bez względu na to, na ile normalne jest nieposłuszeństwo dziecka, tym nie mniej może doprowadzić rodziców do szału.

Cóż więc mają robić zdezorientowani i zdenerwowani rodzice? Oto 10 podstawowych kroków, które pomogą zbliżyć się do skutecznego współdziałania z nieposłusznym dzieckiem.

1. Przeanalizujcie sytuację. Jasne jest, że istnieje jakiś powód nieposłuszeństwa dziecka. Albo chce coś zdobyć (przywilej, przedmiot), albo próbuje czegoś uniknąć (wykonania codziennych obowiązków, udziału w jakichś działaniach). Przemyślcie zachowanie dziecka i zapiszcie wszystko, co odbywało się bezpośrednio przed negatywną sytuacją, zachowanie i uczynki dziecka, jak też ich skutki (co dziecko osiągnęło czy czego uniknęło w wyniku nieposłuszeństwa). Gdy tylko zrozumiecie jego schemat, będziecie mogli pracować nad tym, by go zmienić.

2. Rozważmy fizjologię. Dzieci, które tak wyraźnie okazują nieposłuszeństwo, w rzeczywistości mogą być po prostu przeciążone emocjonalnie. Szczególnie, gdy przychodzi im często rozstawać się z matką lub gdy znajdą się w zupełnie niezrozumiałych okolicznościach, których im nikt nie wyjaśnił. Zadają sobie wtedy mnóstwo pytań („Czy mama wróci?”, „Jak długo jej nie będzie?”) i w wyniku odmawiają współpracy tylko dlatego, że są przeciążone i nie wiedzą, co mają robić dalej.

3. Trwajcie przy swoim. Jeśli maluch mówi „nie” w odpowiedzi na waszą prośbę czy polecenie, a wtedy wy albo ustępujecie albo wykonujecie zadnie zamiast niego, tym samym przyuczacie go do myśli, że poleceń rodziców można nie spełniać wcale. Otóż, z czasem stopień nieposłuszeństwa dziecka będzie wzrastać.

4. Proponujcie mu wybór. Prosiliście, przekupywaliście, targowaliście się, żądaliście, ale dziecko mimo to nie wykonało … Lepiej zaproponujcie mu do wyboru dwie odpowiadające i wam opcje: „Możesz założyć albo niebieską albo czerwoną koszulę”, „Możemy najpierw wstąpić do sklepu spożywczego albo najpierw do pralni”. „Możliwość wyboru dodaje dziecku siły i pewności siebie – twierdzi Dr. Tom McIntyre – dzieci czują, że w wydarzeniach, które się z nimi dzieją, też mają prawo głosu”. Dobrym pomysłem jest również zaoferowanie dziecku współpracy. „Gdy proponujesz dziecku, by ci pomogło, – mówi Hans Steiner – uczy się ono spełniać twoje prośby, ale uczy się również, że i ono, gdy zajdzie potrzeba, też może zwrócić się o pomoc do innych”.

5. Stosujcie pytania, a nie rozkazy. Nie należy mówić dziecku rozkazującym tonem: „Natychmiast posprzątaj pokój!” Uderzony takim tonem maluch może to po prostu zignorować. Spróbuj powiedzieć to w formie pytania: „Co potrzebujesz zrobić, aby posprzątać pokój?”. Tym sposobem zamiast ignorować zadanie, dziecko będzie mogło wykazać się i pomyśleć. Można również zastosować różne zachęty, by dziecko pomyślnie wykonało zadanie. Na przykład: „Zaraz idę do kuchni wyjąć lody, a ty za ten czas zdążysz włożyć swoje ubrania do szafy”.

6. Tłumaczcie dziecku celu działania. Kiedy prosicie dziecko, by coś zrobiło, wyjaśnijcie mu, do czego to jest potrzebne, żeby mogło zrozumieć cel i całość działania, i żeby nie uważało, że prosicie je o coś dlatego, że po prostu uważacie się za ważniejszą osobę. Na przykład: „Gdy przechodzimy przez jezdnię, proszę, trzymaj mnie, kochanie, za rękę, abyśmy oboje byli bezpieczni”.

7. Uznajcie podział procesu na etapy. Gdy staracie się wyegzekwować od dziecka wykonanie wielostopniowego zadania (na przykład posprzątania pokoju), może mu się to wydawać trochę za trudne. Więc dawajcie mu zadania kolejno, jedno po drugim, i chwalcie za każdy ukończony etap. Wtedy dziecko poczuje się zmotywowane i chętnie będzie kontynuowało pracę aż do pełnego zakończenia poleconego zadania.

8. Róbcie przerwy. Jeśli dziecko zaczyna histeryzować, dajcie mu trochę czasu na uspokojenie, a potem porozmawiajcie. Nie pytajcie od razu z irytacją, co się z nim dzieje. Dziecko potrzebuje przerwy, po której należy omówić to, co się stało, zadając następujące pytania otwarte: „O czym pomyślałeś, kiedy to się wydarzyło?”, „Kiedy zacząłeś się złościć?”, „Po czym?”. Unikajcie pytania „Dlaczego?”, ponieważ może mu się wydać oskarżycielskie. Po tej rozmowie, jeżeli dziecko jeszcze nie wykonało waszej prośby, ustalcie razem plan dokończenia postawionego zadania.

9. Zmieńcie swój styl. Wasz styl wychowania może również wpływać na wynikanie sprzeciwu dziecka. Rodzice autorytarni, albo na odwrót, tacy, którzy pozwalają dziecku absolutnie na wszystko, mogą zetknąć się tym, że ich dzieci będą nieposłuszne nawet przy wykonaniu najprostszych wskazówek. Jeśli jednak zmienicie swoje podejście, to zauważycie, że najpewniej i odpowiedzi waszych dzieci też się zmienią.

10. Kiedy potrzebna jest pomoc. Jeśli żaden z wysiłków nie przynosi wyników i spędzacie coraz to więcej czasu na codziennej walce z nieposłusznym maluchem, przyszedł czas, by poszukać pomocy. Specjalista pomoże wam zrozumieć zachowanie dziecka i określi również, czy nie jest ono czasem częścią poważniejszego problemu medycznego.

Dla większości dzieci nieposłuszeństwo jest normalną częścią dorastania i opanować je można za pomocą relacji, opartych na szacunku. Ważne jest, by mówić dziecku nie tylko o tym, co źle robi i jak się źle zachowuje, ale często akcentować pozytywne jego uczynki – w ten sposób uczymy je zasad właściwego postępowania. Otóż, gdy następnym razem usłyszycie słowo „nie”, skorzystajcie z tej wspaniałej okazji, by nauczyć syna czy córkę właściwego współdziałania z rodzicami, co ułatwi życie wszystkim wokoło.