Jak pomóc dziecku radzić sobie z frustracją?

Frustracja jest jedną z najsilniejszych emocji, które mają wpływ na poczucie własnej wartości dziecka. Uczenie się przezwyciężania frustracji we wczesnym wieku pozwala dziecku na budowę podstaw odporności. Więc negatywne emocje związane z frustracją nie będą kontrolowały jego życia. Co więcej, nauczenie się w okresie dzieciństwa jak zarządzać negatywnymi emocjami pomoże mu rozwinąć szereg mechanizmów radzenia sobie i regulowania emocji w przyszłości.

W szkole, w miarę przechodzenia z klasy do klasy dzieciom proponuje się coraz trudniejsze zadania, przy czym jak w granicach ich możliwości, tak też i poza nimi. A to znaczy, że nieodwołanie wcześniej czy później spotka je frustracja, tak w dziedzinie edukacyjnej, jak również we społecznej. Faktycznie różnice między uczniami odnoszącymi sukcesy i słabszymi uczniami w szkole często wynikają nie z różnicy inteligencji i nabytych doświadczeń, a raczej z różnej zdolności pokonywania niepowodzeń i okazywania odporności w obliczu frustracji.

Dzieci w wieku przedszkolnym nie mają jeszcze specjalnego doświadczenia przeżywania frustracji, ponieważ wszystkie ich potrzeby zawsze zaspokajają rodzice i wychowawcy. Ponadto nie nabyły jeszcze wystarczających umiejętności językowych, za pomocą których mogły by wyrazić siebie słowami. A również mózg ich nie jest jeszcze tak rozwinięty, jak u osób dorosłych, co nie pozwala rozpoznawać, regulować i wyrażać swoich emocji w określony sposób. Aby dziecko mogło rozwinąć cenne umiejętności werbalne i społeczne/emocjonalne, powinno stykać się z sytuacjami, które wywołują niewielki stopień frustracji, taki, którym można kierować.

Przedszkolaki są bardzo wrażliwe i łatwo mogą doświadczyć przeciążenia emocjonalnego, dlatego potrzebują pomocy w procesie rozdzielania problemu na mniejsze części, którymi można łatwiej kierować. Jest to ważnym krokiem przy opracowaniu trudnej sytuacji.

Dzieci, które na początku swojego życia nie nauczą się tego, jak radzić sobie z frustracją, w przyszłości mogą zetknąć się z takimi problemami, jak brak pewności siebie, lękliwość, gniew, problemy z kolegami i trudności w przyswajaniu czegoś nowego. Jeżeli nie będą wiedziały, jak to pokonać i poradzić sobie z frustracją, to będą oczekiwały, że ich problemy rozwiążą inni, jak również poczują się zagubione w obliczu pierwszych oznak nadchodzących trudności.

Najlepiej już od najmłodszych lat uczyć dziecko, jak oswoić uczucie frustracji. Ułatwi to dziecku poradzenie sobie z każdą trudną sytuacją.

Poniżej przytaczamy kilka porad, jak pomóc dziecku radzić sobie z frustracją.

Zachowajcie spokój. Gdy widzicie, że dziecko jest rozdrażnione, postarajcie się nie odzwierciedlać (nie dublować) jego stanu tonem swojego głosu, a zwłaszcza – swoim zachowaniem. Lepiej skupcie sią na tym, jak zachować spokój, rozmawiać z dzieckiem życzliwie i poprowadzić je za sobą tak, żeby zaczęło samo odzwierciedlać wasz spokój i równowagę. Wyraźcie mu swoje zrozumienie i akceptowanie jego stanu, ale równocześnie podkreślcie, że ważne jest by nadal starało się robić to, co uważa za bardzo trudne.

Trudniejsze zadania są potrzebne! Szukajcie okazji, aby podrzucić dziecku wyzwanie. Stopniowo wystawiajcie je na różnego rodzaju problemy. Regularnie proście o zrobienie pewnych rzeczy, odrobinę trudniejszych niż te, które robiło dotychczas. Jeżeli widzicie, że jest mu ciężko, zamiast natychmiast nieść pomoc (oprzyjcie się impulsowi ratowania i wyręczania dziecka) postarajcie się zaproponować mu potrzebne podpowiedzi i w ten sposób ułatwić sytuację. Jeżeli dziecko rzeczywiście ma trudności i widzicie, że nawet po kilku minutach nie ma żadnego postępu, podzielcie zadanie na mniejsze kroki. Jeżeli potrzeba, podpowiedzcie kierunek albo nawet zróbcie sami ten pierwszy krok, a potem znowu wróćcie do tyłu. Dziecko dość często powinno słyszeć od rodziców takie zdanie: „Spróbuj najpierw zrobić to samodzielnie, a jak nie dasz rady, to trochę pomogę ci zacząć”.

Nauczcie je czekać. Pomóżcie swojemu dziecku nauczyć się ważnej umiejętności – odkładania przyjemności ze spełnienia pragnień. Dzieci w wieku przedszkolnym nie mają jeszcze dostatecznie rozwiniętego mózgu czy zebranych doświadczeń, aby były w stanie skutecznie poradzić sobie z sytuacją, gdy muszą czekać na coś, czego bardzo pragną, dlatego stosujcie praktykę, która rozwija tę umiejętność. W miarę możności róbcie tak, żeby dziecko musiało czekać na coś upragnionego badaj nawet tylko przez minutę czy dwie. A na razie podpowiedzcie mu, czym mogłoby się zająć przez ten czas.

Zachęcajcie je do samodzielności. Samodzielność dziecka jest bardzo ważnym osiągnięciem rozwoju, jest niezbędna do budowania poczucia własnej wartości oraz samooceny. Ponadto samodzielne dziecko będzie sobie lepiej radziło w przyszłości – będzie odpowiedzialne, będzie umiało podejmować własne decyzje. Postarajcie się, żeby dziecko miało wiele okazji do zabawy z innymi dziećmi w takich sytuacjach, kiedy opieka dorosłych nie jest potrzebna. Oczywiście, dorośli powinni zapewnić dzieciom bezpieczeństwo, ale też i pozwolić im samodzielnie rozwiązywać problemy między sobą. Gdy dzieci bawią się niezależnie, uczą się radzić sobie z frustracją innymi (własnymi sposobami), które mogą różnić się od tego, jak podobne problemy rozwiązują dorośli.

Chowanie dziecka pod kloszem może spowodować, że będzie za każdym razem czekało, aż ktoś inny podejmie za nie ważne decyzje. Budujcie w dziecku zaufanie we własne możliwości, a zwalczajcie chęć poddania się i rezygnowania z podejmowania wyzwań.

Popierajcie skuteczną komunikację. Krzyk czy oburzenie dziecka to dobry sposób na to, by przyciągnąć waszą uwagę, niech nawet negatywną. Ignorujcie takie zachowanie, jeżeli nie wyrządza ono poważnych szkód, natomiast obdarzajcie dziecko masą pozytywnych wrażeń w przypadku, gdy w trudnej sytuacji zachowa się racjonalnie. Wyszczególnijcie to, co konkretnie zrobiło słusznie i skutecznie.

Ustalony porządek świata – jest to ważne dla dziecka. Starajcie się, by świat dziecka był maksymalnie przewidywalny i znajomy. Jeśli dziecko czuje się pewnie, spokojnie i bezpiecznie, będzie mogło skutecznie pracować i radzić sobie z małymi niepowodzeniami i swoimi frustracjami. Zapewniajcie dziecko, że jest ukochane i wartościowe już tylko dlatego, że istnieje.

Porozmawiajcie z wychowawcą. Korzystajcie z kontaktów z pedagogiem z przedszkola, jako z cennego źródła. Wychowawczyni może wiele powiedzieć o dziecku, ponieważ codziennie obserwuje je w ciągu dnia. Zapytajcie o to, jakimi sposobami w przedszkolu pokonuje się dziecięce frustracje, jak również o porady dotyczące tego, jak pomóc konkretnie waszemu dziecku. Im bardziej działać będziecie odpowiednio z przyjętymi w przedszkolu sposobami, tym łatwiej będzie dziecku przyswoić te lekcje, których próbujecie (wraz z wychowawcą) mu udzielić.

Bądźcie wzorem do naśladowania. Dziecko uczy się samo naturalnym sposobem, czyli poprzez obserwację, naśladowanie i doświadczanie. Więc kiedy jesteś w stanie frustracji, nie mów dziecku, że wszystko jest OK. Wręcz przeciwnie! Opowiedz, co czujesz, a wtedy dziecko będzie mogło dowiedzieć się i o swoich emocjach i nauczyć się rozpoznawać je u innych ludzi. Gdy sam jesteś sfrustrowany, mów sobie na głos tak, żeby dziecko słyszało: „Rozluźnij się i zrób kilka głębokich oddechów”, „Wszystko w porządku, poradzę sobie z tym” albo „To w końcu nie taki znowu problem, po prostu muszę się uspokoić”. Zawsze, gdy w obecności dziecka znajdziesz się w stanie frustracji, pamiętaj, że dziecko z pewnością będzie kopiowało takie zachowanie nie tylko teraz, ale i przez całe dalsze życie – dlatego działaj zgrabnie. Postaraj się niezbyt podnosić głos, nie rozmawiaj szorstko z innym osobami. Jeżeli jednak już się to stało, nie zadręczaj się, ale koniecznie powiedz dziecku, że to był duży błąd, że twoja reakcja była niewłaściwa i że następnym razem postarasz się zachować lepiej.

Należy zauważyć, że rozwój niezbędnych umiejętności i zdolności do przezwyciężenia frustracji może zająć dużo czasu, ale możecie skierować dziecko w dobrą stronę tak, żeby kiedyś wreszcie nauczyło się opanować każdą trudną sytuację samodzielnie.

Rodzice muszą jednak uparcie pracować nad rozwojem takich umiejętności u dziecka. Ich wysiłki z pewnością doprowadzą do tego, że dziecko w końcu nauczy się samodzielnie radzić sobie z każdą trudną sytuacją. Zdolność do poprawnego radzenia sobie z frustracją w wieku przedszkolnym stanie si podstawą dalszego jego życia. Umiejętność radzenia sobie z trudnościami jest niezwykle ważną umiejętnością, która pomoże osiągać sukcesy nie tylko w nauce, ale i we wszelkiego rodzaju stosunkach.

Frustracja (lat. frustratio – „zwodnicze nadzieje”, „niepowodzenie”, „oczekiwanie na marne”) – szczególny stan emocjonalny, który powstaje, gdy osoba, natrafiając na jakieś przeszkody, nie może osiągnąć swoich celów i zaspokojenie jakiegoś pragnienia pomimo podejmowanych wysiłków staje się niemożliwe. Frustracja może wystąpić w wyniku zderzenia z przeszkodami zewnętrznymi oraz przy wewnętrznym konflikcie osoby. Długotrwałe przebywanie w takim stanie może doprowadzić do pełnej dezorganizacji jej działalności.