Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym

Czym jest wiek przedszkolny? W skrócie jest to okres w rozwoju dziecka od trzeciego do siódmego roku życia lub też od 2,5 do 5 lat. Okres przedszkolny to jeden z najważniejszych etapów rozwoju dziecka. To z pewnością najpiękniejszy i najbardziej odpowiedzialny okres w jego życiu.

Zdanie słynnego amerykańskiego psychologa Erika Erikssona na temat wieku przedszkolnego dziecka brzmi następująco: „Głównym zadaniem wieku przedszkolnego jest nauczenie się podejmowania inicjatywy w społecznie akceptowany sposób”.

Styl myślenia dzieci w wieku przedszkolnym można opisać zdaniem: „Masz to, co widzisz”. Chodzi o to, że dziecko w wieku przedszkolnym rozumie i postrzega świat faktycznie dosłownie. Ponadto przedszkolak charakteryzuje się również percepcją powierzchowną. Dziecko przykładowo będzie chciało przyjaźnić się z rówieśnikiem tylko dlatego, że ten drugi ma ciekawą zabawkę. Zabawy w tym wieku są dość proste i krótkie, dziecko bowiem nie potrafi skupiać uwagi przez długi czas.

Dorośli odgrywają centralną rolę w życiu przedszkolaka, pozwalając mu przejąć inicjatywę i odkrywać otaczający go świat. Zachowanie dorosłych, ich pozycja życiowa oraz styl myślenia znacząco wpływają na ogólny rozwój dziecka. Dziecko w pełni przejmuje nie tylko model zachowań dorosłych, ale także charakterystyczne cechy mowy i słownictwa. Jego główną cechą w wieku przedszkolnym jest chęć poznania świata i struktury społeczeństwa poprzez grę. Różnorodne zabawy, po pierwsze, przyczyniają się do zrozumienia przez przedszkolaka własnego świata wewnętrznego i świata otaczających go dorosłych, a po drugie, znacząco rozwijają wyobraźnię, której dziecko tak bardzo potrzebuje.

W tym artykule rozważymy główne etapy rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na takie kwestie jak gry imaginowane, przygotowanie dziecka do szkoły oraz podstawowy rozwój umiejętności czytania i pisania. Dodatkowo udzielone zostaną porady rodzicom, jak promować rozwój dziecka w wieku przedszkolnym.

Rozwój dziecka w wieku 2,5-5 lat.

Każde dziecko jest indywidualne i rozwija się we własnym tempie, różni się też od rówieśników zarówno cechami fizycznymi, jak i psychicznymi. Każdy proces rozwojowy implikuje cykliczność oraz czas trwania. Także u dziecka – wskaźniki rozwoju pojawiają się w różnym czasie. Rozważmy więc te wskaźniki w różnych obszarach: w rozwoju fizycznym, emocjonalnym i społecznym.

Wskaźniki rozwoju fizycznego przedszkolaka.

Wiek przedszkolny charakteryzuje się intensywnym rozwojem fizycznym. Duża potrzeba ruchu powoduje, że dziecko jest bardzo ruchliwe. Więc rozwój fizyczny ma ścisły związek z rozwojem ruchowym i uczuciowym.

Następuje wydłużenie ciała dziecka pod wpływem rośnięcia kończyn.

Obserwuje się wzrost sprawności motorycznej.

• Dziecko rozwija siłę i koordynację ruchu.
• Dziecko potrafi zawiązać własne sznurowadła.
• Dziecko jest w stanie samodzielnie zapiąć guziki.
• Dziecko potrafi bawić się piłką. Potrafi też zręcznie złapać piłkę.
• Dziecko samodzielnie ubiera się i zakłada buty.
• Dziecko potrafi samodzielnie załatwić się w ubikacji.
• Dziecko z entuzjazmem rysuje farbami i pisakami.
• Dziecko potrafi zręcznie wycinać nożyczkami obrazki.
• Dziecko może nawlekać koraliki na sznurek.

Zadanie rodziców w kontekście rozwoju dziecka na tym etapie.

• Rodzice powinni zapewnić dziecku przedmioty rozwijające zdolności motoryczne. Są to np. nożyczki, kredki, pisaki, klej, papier, puzzle, kostki, plastelina.
• Rodzice powinni również zapewnić dziecku przedmioty, które rozwiną duże mięśnie. Może to być na przykład piłka, rower, skakanka.
• Konieczne jest ograniczenie czasu oglądania programów telewizyjnych dla dziecka, a także czasu korzystania z gadżetów elektronicznych.
• Rodzice powinni stworzyć warunki motywujące dziecko do aktywności fizycznej. Naucz swoje dziecko czerpania radości z aktywności fizycznej.
• Zaplanuj regularne rodzinne spacery w pobliskim parku.

Myślenie i uczenie się dziecka.

• Dziecko rozwija ciekawość świata oraz dociekliwość.
• Dziecko jest świadome przyczynowości.
• Dziecko rozpoznaje poszczególne litery i cyfry.
• Dziecko rozumie podobieństwa i różnice przedmiotów.
• Dziecko zaczyna rozumieć coś takiego jak czas.
• Dziecko rozpoznaje kolor, kształt, fakturę przedmiotów.
• Dziecko wyraźnie pokazuje zasadniczą rękę: prawą lub lewą.
• Dziecko zaczyna rozwijać swoje pierwsze praktyczne umiejętności.

Jak pomóc dziecku w rozwoju?

• Zadawaj dziecku otwarte pytania, na przykład: „Jak zrozumiałeś, które części układanki muszą być połączone?”
• Zachęcaj swoje dziecko do eksperymentowania. W tym celu zachęcaj dziecko np. do mieszania farb o różnych kolorach. Dzieci zwykle robią to z przyjemnością. Możesz również włożyć (jeden po drugim) różne przedmioty, (mogą to być kamyki, kawałki korka, orzechy, kasztany, plastikowe przedmioty) do słoika z wodą. Niektóre przedmioty zatoną, inne zaś pozostaną na powierzchni. Powinno to niewątpliwie wzbudzić duże zainteresowanie dziecka.
• Wspólnie z dzieckiem sporządzaj harmonogram. Harmonogram należy umieścić w widocznym miejscu.
• Uszyj bajkowy kocyk czarodzieja dla swojego dziecka. Kocyk musi być wykonany ze strzępów materiału o różnych kolorach i fakturach. Udekoruj koc wstążkami i brokatowymi zdobieniami.
• Zachęcaj dziecko do opowiadania o wydarzeniach minionego dnia. Przykładowo powiedz dziecku: „Jak minął dzień, kochanie? Czego nowego się dzisiaj nauczyłeś? Co cię najbardziej zachwyciło (zdziwiło, uszczęśliwiło)? Z kim się dzisiaj bawiłeś?”

Przejawy uczuć.

• Dziecko lubi czułą postawę, potrafi okazywać uczucia.
• Dziecko wykazuje poczucie humoru.
• Dziecko może łatwo się zainspirować i szybko się rozczarować.
• Dziecko może okazywać silne uczucia, takie jak strach, radość, gniew, miłość.
• Dziecko swoim zachowaniem stara się zwrócić na siebie uwagę.

Jak pomóc dziecku w rozwoju?

• Pomóż dziecku zidentyfikować oraz wyrazić swoje emocje werbalnie. Przykładowo powiedz dziecku: „Wyglądasz na smutnego. Coś się złego wydarzyło? Masz kłopoty?”
• Zachęcaj dziecko do mówienia o swoich uczuciach i emocjach.
• Uważnie obserwuj dziecko, słuchaj jego wypowiedzi, reaguj na jego emocje.

Świadomość siebie i innych.

Podczas zabawy dziecko wykazuje niezależność i wyobraźnię.

• Dziecko potrafi się kontrolować.
• Dziecko dzieli się zabawkami z innymi dziećmi i rozumie potrzebę przestrzegania pewnych zasad podczas zabawy.
• Dziecko łatwo zaprzyjaźnia się z rówieśnikami.
• Dziecko okazuje szacunek dla rzeczy innych ludzi.
• Dziecko w razie potrzeby może podać miejsce zamieszkania, nazwisko oraz imię.

Pomoc rodzica w rozwoju dziecka.

• Stwórz dziecku możliwość swobodnej zabawy zarówno samodzielnie, jak i w małych grupach. Na przykład zachęć kilkoro dzieci do ułożenia puzzli. Ustaw również określony czas, aby dziecko samo z sobą rysowało lub budowało wierzę z kostek. Swobodna zabawa jest ważnym elementem rozwoju mowy oraz kształcenia umiejętności czytania, pisania, liczenia.
• Zapewnij dziecku środowisko i warunki do zabawy, w których dziecko może wykazać swoją wyobraźnię.
• Powierz dziecku drobne prace domowe, takie jak podlewanie kwiatów, zamiatanie podłogi w kuchni lub segregowanie zabawek.

Komunikacja.

• Dziecko wykazuje ciekawość i dociekliwość, dlatego zadaje dużo pytań.
• Słownictwo dziecka szybko rośnie każdego dnia.
• Dziecko jest w stanie prowadzić rozmowę o bardziej złożonej treści.
• Dziecko uwielbia wymyślać różne historie i opowiada je z entuzjazmem.
• Dziecko rozpoznaje poszczególne litery w słowach. Zna wszystkie litery swojego imienia.
• Dziecko próbuje wszędzie napisać swoje imię.
• Dziecko rozpozna znane melodie i piosenki.
• Dziecko potrafi werbalnie rozstrzygnąć konflikty z rówieśnikami.
• Dziecko potrafi poprawnie sformułować zdanie pod względem gramatycznym.

Jak rodzice mają wspierać dziecko w jego rozwoju?

• Jak najbardziej zachęcaj dziecko do zadawania pytań.
• Dużo komunikuj się z dzieckiem, wykorzystuj do tego każdą okazję.
• Naucz swoje dziecko poprawnie przeliterować własne imię.
• Kup dziecku zabawkowe instrumenty muzyczne do zabawy (np. bęben, klawiszowe, flet).

Gry imaginowane.

Zabawa dla dziecka to podstawowy element rozwoju. Zabawa daje dziecku dużo więcej niż tylko radość. To właśnie dzięki zabawom dziecko poznaje świat i uczy się zasad i reguł rządzących społeczeństwem. Zwłaszcza to dotyczy gier imaginowanych, które kreatywnie działają na umysł, pozwalają twórczo rozwijać wyobraźnię, pomysły i fantazji dziecka. Gry imaginowane to świetny sposób na rozwijanie przez dziecko takich umiejętności jak:

• planowanie. Podczas zabawy dziecko zastanawia się, gdzie dokładnie mają miejsce imaginowane zdarzenia, wyobraża sobie też postacie, a także zastanawia się, jakie przedmioty są potrzebne do całej tej imaginowanej akcji.
• zdecydowanie w działaniu. Zabawa uczy dziecko podejmowania zdecydowanych działań i umiejętności kompromisu. Przykładowo dziecko podejmuje decyzję w trakcie gry: „Pozwólcie mi teraz być ratownikiem, uratuję was wszystkich, a następnym razem ocalicie mnie. Zgadzacie się?„
• komunikacja poprzez słowa i czyny w tym samym czasie.
• wyrażenie różnorodnych emocji. Przedstawiając różne postacie (w tym zwierzęta), dziecko uczy się wyrażania różnych emocji.
• kreatywność. Zabawy imaginowane dużo przyczyniają się do rozwoju wyobraźni. Dzięki temu rodzajowi zabawy dziecko uczy się kierować własnym zachowaniem i przestrzegać reguł społecznych.
• pamięć. Dziecko ma swoje ulubione historie (które stale trzyma w pamięci). Od czasu do czasu chętnie rozgrywa te wątki.

Rodzice mogą pomóc swojemu dziecku rozwinąć wyobraźnię, zapewniając mu odpowiednie środowisko do zabawy. Na przykład:

• Wyznacz miejsce w domu, w którym dziecko może przechowywać rekwizyty do swoich gier: czapki, ubrania, artykuły papiernicze. Na przykład do tego można użyć małego pojemnika w szafie w przedpokoju lub starego kosza na bieliznę.
• Zachęcaj dziecko, aby opowiadało Ci o imaginowanych grach, w których bierze udział. Poproś dziecko, aby bardziej szczegółowo opisało cały przebieg zabawy. W czym tętni sedno gry? Zapytaj dziecko, dlaczego przyjął rolę tej konkretnej postaci. Co dokładnie wyróżnia tę postać? Nie należy jednak zadawać dziecku pytań podczas zabawy. Swoimi pytaniami możesz zakłócić przepływ fantazji dziecka, w ten sposób wycofując je z fikcyjnej rzeczywistości.
• Baw się razem z dzieckiem w gry imaginowane. W trakcie zabawy można wymyślać nowe zwroty akcji, nasycając treść gry nowym słownictwem, co przyniesie dodatkowe korzyści dziecku.
• Bawiąc się z dzieckiem, nie próbuj je zdominować, wręcz przeciwnie, bądź posłuszny jego przywództwu. Psychologowie twierdzą, że dziecko staje się bardziej niezależne, gdy rodzice postępują zgodnie z jego planem zabawy.
• Rodzice również powinni przyjrzeć się bliżej, jakie wątki wybiera dziecko do swoich gier. Badania pokazują, że dziecko, które wybiera brutalne gry, jest bardziej skłonne do odczuwania złości i mniej skłonne do pozytywnej interakcji z rówieśnikami. Przykłady brutalnych gier obejmują gry z potworami, kanibali, zabijanie rabusiów.

Przygotowanie dziecka do pójścia do szkoły.

Czas pójścia do szkoły to dla dziecka zarówno nowy etap rozwojowy, jak i też duża zmiana w życiu. Dziecko, które idzie do szkoły, ma nie tylko znać literki, ale też być emocjonalnie gotowe do nowego trybu życia. Musi ono poradzić sobie z natłokiem uczuć i emocji. Musi również dostosować się do nowego harmonogramu dnia i nowego środowiska. Jeśli dziecko jest wewnętrznie gotowe na takie zmiany, to początek życia szkolnego będzie dla niego i jego rodziców udany.

Przejście do wieku szkolnego pociąga za sobą zmiany w relacjach dziecka z rodzicami i rówieśnikami. W związku z tym dziecko czasami doświadcza braku równowagi psychicznej. Dlatego rodzice powinni wziąć pod uwagę taki stan emocjonalny dziecka i pomóc mu pokonać barierę przejściową na nowy etap życia.

Rozważmy kilka porad, które pomogą rodzicom przygotować dziecko do szkoły.

• Razem z dzieckiem odwiedź szkołę przed rozpoczęciem roku szkolnego. Obejrzycie salę, klasę, w której będą się odbywać lekcje. Pozwól dziecku obejrzeć cały teren szkoły, a także podwórko w jej pobliżu.
• Porozmawiaj z przyszłym nauczycielem Twojego dziecka. Zapytaj go o główne punkty programu dydaktycznego. Dowiedz się również o harmonogramie dni szkolnych.
• Psychologicznie przygotuj swoje dziecko na ewentualne przyszłe zmiany. Powiedz mu, co dokładnie się zmieni, a co pozostanie niezmienione. Zmiany będą dotyczyły przede wszystkim harmonogramu dnia. Dziecko będzie też miało nowych przyjaciół. Ponadto starzy przyjaciele z przedszkola mogą zostać jego kolegami z klasy. I to byłoby świetnie! Psychologowie twierdzą, że dziecku o wiele łatwiej jest przystosować się do nowych warunków pobytu w szkole, jeśli jego starzy przyjaciele są obok niego w tej samej klasie.
• Zachęcaj dziecko do dzielenia się z Tobą swoimi emocjami na temat nadchodzących zmian w jego życiu.

Nauka czytania i pisania u dzieci.

Nauka pisania i czytania to jedno z wyzwań, z jakimi musi zmierzyć się dziecko na początku nowego etapu rozwojowego. Opanowanie umiejętności czytania i pisania to długotrwały proces, który nie koniecznie musi zaczynać się w szkole, ale znacznie wcześniej w domu i przy pomocy rodziców. Rodzice mogą nauczyć swoje dziecko podstawowych umiejętności czytania i pisania, stosując metody zabawy. Nic dziwnego! Nauka czytania i pisania rzeczywiście może być świetną zabawą. Ta metoda doskonale sprawdziła się w przypadku wielu dzieci.

Dzieci, które mają trudności z czytaniem w szkole podstawowej, również słabo radzą sobie z pisaniem. Zupełnie inne wyniki mają dzieci, które przychodzą do szkoły odpowiednio przygotowane.

Te dzieci, które przychodzą do szkoły już posiadając podstawowe umiejętności czytania i pisania, osiągają dobre wyniki w klasach wczesnoszkolnych, w szczególności biegle czytają i nie mają problemów z pisaniem, czyli dobrze posługują się alfabetem.

W celu przygotowania dziecka do nauki w szkole należy:

• nauczyć dziecko liczyć (oczywiście poprzez zabawę).
• nauczyć dziecko liter i dźwięków, stosując technikę krok po kroku. (Wprowadzamy do zabawy samogłoski ustne. Później w trakcie zabaw stopniowo utrwalamy każdą z samogłosek. Po opanowaniu samogłosek stopniowo przechodzimy do zabaw sylabowych).
• Należy wyjaśnić dziecku, że wymowa słowa może w niektórych przypadkach różnić się od jego pisowni.W okresie przedszkolnym rodzice muszą dużo czytać dziecku, dodatkowo też motywować je do samodzielnego czytania.

Rozwój umiejętności czytania i pisania u dziecka:

• Kompetencje fonetyczne.

Pojęcie kompetencji fonetycznej to rozpoznawanie dźwięków i rozumienie znaczenia słów wypowiadanych ustnie. Dziecko, które ma dobrze rozwiniętą tę umiejętność, dobrze rozumie rymowane wyrazy, takie dziecko potrafi też doskonale dzielić wyrazy na osobne sylaby, a także łączyć je w wyrazy. Dziecko też szybko łapie ze słuchu słowa, które zaczynają się tym samym dźwiękiem (mama, mapa, małpa) lub kończą się tym samym dźwiękiem (ptak, krzak, rak).

• Percepcja fonemiczna.

Percepcja fonemiczna to zaawansowana forma kompetencji fonetycznej, czyli rozumienie, w jaki sposób dźwięki w języku mówionym odnoszą się do liter pisanych. Posiadanie percepcji fonemicznej pozwala dziecku poprawnie wymawiać napisany tekst.

Jak rozwijać umiejętność czytania i pisania u dziecka: porady dla rodziców.

• Po pierwsze, świeć przykładem. W obecności dziecka pisz różnorodne listy – listy zakupów, listy prac domowych, rób też różne notatki. Rozmawiając z dzieckiem (lub czytając książkę) używaj nowych słów, naturalnie wyjaśniając ich znaczenie. Czytaj czasopisma z dzieckiem.
• Intensywnie korzystaj z gier, aby rozwijać umiejętności językowe dziecka. Podczas takich aktywności śpiewaj z dzieckiem piosenki, wymyślaj rymowanki do słów, baw się słowami i dźwiękami. Pokaż dziecku, że słowa są jak przedmioty, których odkrywanie i eksperymentowanie sprawia przyjemność. Jak najbardziej poszerzaj słownictwo dziecka.
• Zapewnij dziecku wszystkie przedmioty niezbędne do rozwoju czytania i pisania – długopisy, ołówki, zeszyty, papier, słowniki. Zapisz dziecko do biblioteki. Czytanie pomaga dziecku rozpoznawać litery, zrozumieć proporcje dźwięków i liter, znacznie pogłębia słownictwo, w efekcie zaś rozwija umiejętność czytania i pisania.

Wniosek.

Wiek przedszkolny to okres aktywnego rozwoju dziecka. W tym okresie ono zyskuje niezależność oraz inicjatywę, co pozwala mu dostrzegać i poznawać świat. Rodzice i nauczyciele mają przed sobą ważne zadanie: zapewnić dziecku wszelkie możliwe warunki do rozwoju sfery fizycznej, emocjonalnej i poznawczej, a także stworzyć warunki do rozwoju umiejętności komunikacyjnych. Powyższe zalecenia pomogą rodzicom w pozytywnym rozwiązaniu tego problemu.