Jak skutecznie nauczyć dziecko dyscypliny

Dyscyplina jest dla rodziców jednym z najważniejszych i jednym z najbardziej niezrozumiałych słów. Wszyscy rodzice zgadzają się, że dzieciom jest bardzo potrzebna, ale zdań na temat tego, jak to osiągnąć, jest całe mnóstwo.

Rozpatrzmy dokładniej, jak najlepiej jest uczyć dzieci dyscypliny. Ale najpierw spróbujmy sobie wyjaśnić, co to jest takiego.

Dyscyplina a karanie

Z czym kojarzy się słowo „dyscyplina”? Karanie? Władza? Pozytywne poparcie? Wszystkie te opcje można uznać za prawidłowe. Przyuczyć do dyscypliny to znaczy nauczyć człowieka tego, jak należy przestrzegać norm zachowania. Do tego celu mogą posłużyć zarówno demonstrowanie siły, karanie, jak i pozytywne poparcie. A mówiąc najprościej, dyscyplinowanie to sposób na zmuszenie dziecka do należytego zachowania.

Jednak metody, używane w tym celu przez rodziców, mogą się bardzo różnić. Większość rodziców stosuje karanie: stawiają dzieci do kąta, pozbawiają jakichś przywilejów czy nawet rozdają klapsy. Niektórzy rodzice prowadzą otwarte wychowawcze rozmowy z dzieckiem, wyjaśniają mu swoje oczekiwania dotyczące jego zachowania, a także konsekwencje za złamanie zasad. Pod czas takich rozmów zwykle korzystają z logicznego rozumowania oraz pozytywnego poparcia.

Niektóre z tych metod są skuteczne i pozwalają dziecku żyć szczęśliwie i osiągać sukcesy, zrealizować osobisty potencjał. Inne jednak mogą zmienić dziecko w buntownika, który znienawidzi porządek i władzę.

Jak sensownie uczyć dziecko dyscypliny?

Jeśli ktoś myśli, że nauczenie dziecka dyscypliny jest bardzo proste, to naprawdę się myli. Do tego potrzeba wiele cierpliwości, miłości oraz umiejętności wpływania na dziecko.

1. Wyraźnie wyłóżcie mu swoje oczekiwania

Jakie zachowanie, jako rodzice, uważacie za prawidłowe? Jak chcielibyście, by dziecko odpowiadało na pytania? Jak miałoby zachowywać się przy gościach i w miejscach publicznych, przy stole podczas posiłków? Jak chcielibyście, by rozmawiało z dorosłymi, rówieśnikami? Co rozumiecie przez dyscyplinę i dobre zachowanie?

Jeżeli nie macie odpowiedzi na te pytania i sami nie rozumiecie jasno, jak dziecko powinno postąpić w tej czy innej sytuacji, to skąd ono ma to wszystko wiedzieć? Rodzice powinni mieć konkretne oczekiwania i wyłożyć je dziecku.

2. Zachowajcie zdrowy rozsądek

Ustalając swoje oczekiwania wobec dziecka pamiętajcie, że nikt nie jest doskonały. Określcie konkretne i realne wymagania, odpowiednie do jego możliwości. Jeśli dziecku będzie zbyt trudno spełnić oczekiwania rodziców, może zrezygnować i obrać drogę najmniejszego oporu.

3. Bądźcie konsekwentni

Niektórzy rodzice czasem sami łamią zasady, które przecież ustalili, bo tak im bywa wygodniej. Robią to z różnych powodów, ale postępując tak okazują dziecku, które ich zawsze uważnie obserwuje, że łamanie reguł jest dopuszczalne. Przez konsekwentne ich przestrzeganie podkreślacie ważność dyscypliny. Dlatego kontrolujcie swoje działania i przestrzegajcie ustalonych zasad bez względu na okoliczności. Jednak razem z tym nie warto stawiać dziecku zbyt surowych wymagań czy robić czegoś, co je poniża lub zbija z tropu.

4. Nie bądźcie zbyt autorytarni

Naturalnie rodzice są dla dziecka autorytetami w rodzinie. Należy jednak zwrócić uwagę, że rodzic z autorytetem a jego autorytarny styl wychowania to nie jest to samo. Rodzice sami decydują, jaki styl stosunków z dzieckiem wybrać – autorytarny czy demokratyczny. Jaka jest różnica między nimi?

Autorytarni rodzice oznajmiają swoje wymagania wobec dziecka zwrotem: „Tak ma być, bo tak powiedziałem!”. Oczekują, że dziecko zastosuje się do ich instrukcji bez potrzeby żadnych wyjaśnień. Wychowanie autorytarne nie uwzględnia jego zdania i czasem może dziecko poniżać. Im starsze są dzieci, tym bardziej chcą by je szanowano. Dlatego stosowanie autorytarnego stylu wychowania to nie jest najlepszy pomysł. Gdy w stosunkach z dziećmi rodzice przyjmują postawę władzy i uciekają się do stosowania siły, tracą rzeczywisty wpływ na dziecko.

W przeciwieństwie do autorytarnych, rodzice demokratyczni jasno formułują swoje oczekiwania i ustalają dziecku ograniczenia. Starają się dawać dobry przykład i chwalą je nie tylko za osiągnięcia, ale już za samo dążenie do nich. Rodzice mają prawo, by ich potrzeby zostały zaspokojone i w równej mierze mają do tego prawo dzieci. Rodzice demokratyczni uważają, że, by dziecko nauczyło się szacunku i pojęło ich punkt widzenia, należy szanować też i jego zdanie.

5. Utrzymujcie więź emocjonalną

Gdy rozmawiasz z dzieckiem, nie rozpraszaj się na inne sprawy. Przerwij swoją robotę, odłóż telefon komórkowy i patrz na dziecko. W ten sposób zrozumie, że to, co mówi, jest dla ciebie ważne.

Dziecko będzie bardziej posłuszne i będzie przestrzegało ustalonych reguł, gdy czuje więź emocjonalną z rodzicami. Bardzo potrzebuje twojej empatii, dlatego postarajcie się zrozumieć, co czuje. Gdy zaczniesz rozmawiać z nim stosując te zasady, ono też zacznie słuchać się tego, co do niego mówisz.

6. Unikajcie kategorycznego tonu

Nie składajcie kategorycznych oświadczeń, po których rozmowa z dzieckiem się zakończy. Na przykład, jeżeli odmawia pójścia dokądś, nie należy mówić mu: „Powiedziałam, że idziemy – i już!” Zamiast tego postaraj się je zrozumieć i zapytaj, dlaczego nie chce tam iść. Gdy znasz przyczyny takiego zachowania, skorygować je będzie znacznie łatwiej.

7. Wykorzystujcie błędy dziecka jak możliwość nauczenia go czegoś nowego

Dlaczego warto uznać błędy za część wychowania dziecka? Wielu rodziców uważa, i słusznie, że nauki wyniesione z błędów są najlepszymi lekcjami życia. Pomyłki pomagają zdobywać doświadczenie. To właśnie dzięki popełnionym błędom musimy dany problem przeanalizować oraz wyciągnąć wnioski. Dlatego rodzice powinni wykorzystywać błędy dziecka do jego rozwoju osobistego. Jeżeli widzicie, że robi coś nie tak, nie spieszcie się z interwencją czy krytyką. Zachowajcie spokój i dajcie mu możliwość samemu zrozumieć, co robi źle. Jeżeli wskazujecie mu błędy, to wytłumaczcie, jak je poprawić.

Przyuczając dziecko do dyscypliny, ważne jest, by jak najwyraźniej wykładać swoje oczekiwania, pokazywać dobry przykład, pozostawiać dziecku możliwość wyboru i przestrzeń do rozwoju, jak również ustalić granice, które zapewnią mu bezpieczeństwo.

Ale na ile surowe powinny być granice, które ustalamy? Czy karanie fizyczne dziecka jest w ogóle dopuszczalne?

Karanie a dyscyplinowanie to nie jest to samo

Czy uważacie, że dyscyplinowanie dziecka jest niemożliwe bez karania? Jeśli tak, to nie jesteście osamotnieni. Wielu rodziców na całym świecie też tak uważa.

Jednak z wielu powodów nie warto tego robić:

• w tłumaczeniu z łaciny słowo „dyscyplina” oznacza „uczenie się”. Przyuczanie dzieci do dyscypliny ma na celu nauczenie ich dobrego zachowania, podczas gdy karanie kontroluje ich zachowanie za pomocą strachu;
• stosując kary można kontrolować zachowanie dziecka, jednak taka metoda naprowadza je na myśl, że samo wcale nie odpowiada za swoje zachowanie;
• kary, które poniżają dziecko, mogą zadać długotrwałe szkody jego psychice;
• kary cielesne mogą wywołać agresywne zachowanie dziecka. Dzieci podlegające karom cielesnym są narażone na urazy fizyczne i psychiczne, zachowanie aspołeczne itp.;
• nadmierne kary cielesne mogą przerodzić się w przemoc, która ostatecznie spowoduje znaczne szkody w psychice dziecka.

Dzieci, które są często karane, zaczynają wierzyć, że odpowiedzialność za ich zachowanie ponosi ktoś inny, a nie one same. Postępują w taki sposób, żeby ktoś ukarał je za złe zachowanie.

Pamiętajcie, że nie ma złych dzieci – jest tylko złe zachowanie. Celem rodziców nie jest wyrządzenie krzywdy dziecku, a poprawienie jego zachowania. Kary uczą dzieci jak kombinować i nie dać się przyłapać rodzicom, konsekwencje zaś uczą związków przyczynowo-skutkowych, odpowiedzialności za swoje zachowanie i podejmowania decyzji.

Skuteczne metody dyscyplinowania dziecka

Dyscyplinowania używa się w celu nauczenia dziecka rozróżniania dobrego i złego zachowania, nawet z jego subiektywnego punktu widzenia. Najważniejsze jest, by wyjaśnić mu ogólnie przyjęte reguły zachowania i to, że nigdy nikomu nie powinno wyrządzać krzywdy. W różnym wieku można stosować różne metody dyscyplinowania dzieci.

3-5-latki

Dzieci powyżej trzeciego roku życia rozumieją już instrukcje rodziców i mogą je wykonywać. Są również w stanie zrozumieć związek między swoimi uczynkami a ich konsekwencjami. W tym wieku dzieci lubią robić wszystko po swojemu, dlatego należy wytłumaczyć im, gdzie leży granica tego, co jest dozwolone. Jest na to parę skutecznych sposobów:

1. Dyscyplinowanie pozytywne

Jak wynika z nazwy, dyscyplina pozytywna jest ukierunkowana na to, by zwracać uwagę na dobre uczynki dziecka, a nie na złe. Sensem tej metody jest podkreślanie, jakich działań oczekujemy od dziecka. Ta metoda daje dobre wyniki w stosunku do małych dzieci.

2. Kierowanie dzieckiem

Małe dzieci nie są jeszcze w stanie odróżnić złych uczynków od dobrych. Maluchy należy nauczyć, jak mają zachowywać się w towarzystwie, jak rozmawiać z nowymi znajomymi i gośćmi, którzy przychodzą do domu. Dlatego instrukcje rodziców powinny być proste i zrozumiałe. Pomóżcie dzieciom rozróżniać dobre i złe zachowanie.

Najlepszy sposób, by to zrobić, to pokazać własny dobry przykład. Róbcie to, co uważacie za prawidłowe, zachowujcie się tak, jak chcielibyście, by zachowywało się dziecko. Nauczcie swoje dziecko mówienia „dziękuję”, „proszę” i „przepraszam” w odpowiednich sytuacjach. Całkiem małe dziecko może też nauczyć się tak prostych zwrotów: „Jestem głodny”, „Jestem zły”, „Nie lubię tego”, czy nawet „Kocham cię” itp.

3. Dyscyplina oparta na nagradzaniu

Stawiać dziecku warunki można wtedy, gdy dziecko jest jeszcze zbyt małe, by zrozumiało logiczne wywody i wyjaśnienia. Rodzice też często używają kar, by zmusić je, żeby zachowywało się odpowiednio. Ale, korzystając z karania, skupiacie się na dokonanej negatywnej stronie sprawy.

Przeciwnie, dyscyplina oparta na nagradzaniu akcentuje stronę pozytywną, czyli to, co dziecko powinno robić. Tym nie mniej, nagradzanie nie powinno zamieniać się w przekupywanie. Jeżeli nagradzacie dziecko za każdy drobiazg, nie będzie już miało motywacji do dobrego zachowania bez należnej nagrody.

By tego uniknąć przyuczcie je do tego, że nagrody nie zawsze muszą być materialne. To może być na przykład po prostu zwykła pochwała. Jeżeli dziecko cieszy się z tego, że komuś w czymś pomogło, to już samo to odczucie jest dla niego nagrodą.

4. Chwila wyciszenia

Rodzice powinni zwrócić uwagę na pewną okoliczność. Jeśli dziecko jest uparte, dyscyplinowanie oparte na nagrodach w relacjach z nim może nie zadziałać. Takie dzieci wpadają w histerię, gdy chcą jakoś wyrazić złość czy rozczarowanie. Jeżeli będziecie krzyczeć na nie czy zmuszać do postąpienia zgodnie z waszymi zaleceniami, to może jeszcze pogorszyć sprawę.

Jeżeli dziecko odmawia posłuszeństwa i zaczyna histeryzować, należy dać mu trochę czasu, by się uspokoiło. Nie warto stawiać go do kąta, lepiej niech spędzi trochę czasu w swoim pokoju. Komfortowa atmosfera pomoże mu szybciej się uspokoić.

Dopiero potem można porozmawiać z nim o tym, dlaczego powinno się zachowywać w taki, a nie inny sposób.

6-7-latki

W tym wieku dziecko zaczyna analizować zachowanie rodziców oraz konfrontować ich słowa z ich uczynkami. Dlatego, zanim rodzice ustalą konsekwencje jego złego zachowania, powinni upewnić się, że są one uzasadnione. Nie groźcie mu przesadzonymi czy niepraktycznymi karami, których nie będziecie w stanie uskutecznić.

5. Ustalajcie mu reguły i ograniczenia

Dziecko lepiej się zachowuje, gdy zna reguły. Dlatego ustalcie mu granice tego, co jest dozwolone. Zasady, które ustanawiacie, powinny być proste i zrozumiałe. Dziecko powinno rozumieć konsekwencje, które czekają je w wypadku niewłaściwego zachowania. Jednak nie przesadzajcie, zbyt duża liczba reguł i ograniczeń może wprowadzić zamęt. Ustalcie parę reguł i wymagajcie od niego ich przestrzegania.

6. Zapoznajcie dziecko z naturalnymi i logicznymi skutkami jego zachowania

Dobrym sposobem nauczania dziecka dyscypliny jest korzystanie z naturalnych skutków, które dają się wyjaśnić logicznie. Nie wymyślajcie skutków, które będą wygodne dla was, bo dziecko szybko zorientuje się, że są nierzeczywiste.

Naturalnymi konsekwencjami mogą być na przykład uczucia lub postawy dziecka w stosunku do czegoś. Na przykład, gdy dziecko z braku ostrożności zgubiło czy zniszczyło zabawkę, nie należy zaraz kupować mu nowej. Dajcie mu trochę czasu na to, by przeżyło smutek po stracie zabawki i pojęło potrzebę szanowania swoich rzeczy.

Logiczne skutki to nie są te wybrane przez rodziców, a te, które wynikają bezpośrednio ze złego zachowania. Zrozumienie ich pomoże poprawić zachowanie dziecka.

Na przykład, jeżeli nie ma ochoty odrabiać lekcji, można zakazać mu oglądania telewizji czy grania na komputerze. Jeżeli stale zapomina zabawki na dworze, można mu zabronić bawienia się nimi na kilka dni.

7. Miękka dyscyplina (przekierowanie)

Miękka dyscyplina to specjalna technika, która polega na tym, że trzeba odwrócić uwagę dziecka od złego zachowania i zaoferować mu alternatywę. Na przykład, jeżeli ma ochotę pobawić się telefonem komórkowym rodzica, można powiedzieć: „Chcesz się bawić telefonem? Dobrze, weź swój telefon-zabawkę i zaraz sobie porozmawiamy”. W ten sposób przekierowujmy jego uwagę na bezpieczniejszy obiekt.

Jeżeli dziecko bawi się w jakimś niebezpiecznym miejscu, należy je stamtąd zabrać. Nie dawaj klapsów i nie stosuj przemocy, dotykaj je delikatnie, używając następujących zwrotów: „Tamten pokój będzie zdecydowanie lepszy na tę zabawę” czy „Tam jest trochę niebezpiecznie, chodź tu do mnie”.

8. Trening (coaching) emocjonalny

Dzieci wpadają w histerię, gryzą i kopią w przypadkach, gdy nie potrafią wyrazić swoich emocji słowami. Celem coachingu emocjonalnego jest nauczyć dziecko rozpoznawania swoich emocji i wyrażania ich słowami, bez okazywania na niego presji.

Gdy dziecko zaczyna bić czy rozrzucać rzeczy, powiedzcie mu spokojnie: „Wiem, że się denerwujesz, bo masz wiele zadań i zajmie ci to dużo czasu, ale teraz możesz zrobić małą przerwę i trochę porysować, a później znowu wrócisz do odrabiania lekcji.”

Coaching emocjonalny zakłada następujące kroki:

• monitorowanie własnych emocji;
• empatia oraz utrzymywanie więzi z dzieckiem;
• słuchanie tego, co ono mówi;
• określenie słowami emocji, których doświadcza. W tym celu można sporządzić mu listę emocji lub zebrać zdjęcia twarzy wyrażających różne uczucia.

9-12-latki

Do dyscyplinowania dziecka w tym wieku najbardziej odpowiednia jest metoda naturalnych skutków. Ponadto można też skorzystać z następujących technik:

9. Przyczyny i skutki: pomóżcie dziecku uczyć się na swoich błędach

Konsekwencje, które rodzice ustalają dziecku za złe zachowanie, powinny być dostosowane do jego wieku i sytuacji. W tym wypadku chodzi o to, by uzmysłowić dziecku związek przyczynowy. Na przykład, gdy dziecko odmawia pójścia do łóżka o odpowiedniej porze, nie nalegajcie zbytnio, pozwólcie mu położyć się później. Następnego dnia, gdy będzie czuło się senne i rozdrażnione, wytłumaczcie mu, że dzieje się tak dlatego, że wczoraj nie poszło spać w porę.

Wykorzystujcie naturalne skutki, by pomóc dziecku uczyć się na błędach.

10. Zaproponujcie mu alternatywę

Jeżeli mówicie dziecku „nie” i nie proponujecie niczego w zamian, może stać się uparte. Logiczne wyjaśnienia nie zadziałają, gdy dziecko usiłuje wyrazić swoją niezależność za pomocą działania. Należy wymyślić alternatywy, które pozwolą wam współpracować.

Gdy dajecie mu możliwość wyboru, dziecko nie ma okazji by powiedzieć „nie”. Gdy ma do wyboru dwie proste opcje, każda jego decyzja będzie dobra. Na przykład, gdy dziecko histeryzuje, bo nie chcesz kupować mu napojów gazowanych, następnym razem zapytaj: „Co chcesz – soczek jabłkowy czy pomarańczowy?”. Dajesz mu do zrozumienia, że ma do wyboru tylko te dwie opcje. Jeżeli jednak odmówi obu wersji, nie trać zimnej krwi. Nadal proponuj mu tylko te dwa rodzaje soczku, dopóki nie wybierze któregoś z nich.

Sytuacja, gdy dziecko samo decyduje, daje mu poczucie własnej ważności oraz wartości. Ponadto świadomość wolności wyboru łagodzi stres.

13-latki i starsze

Okres dojrzewania to bardzo trudny okres, zarówno dla dzieci, jak i rodziców. Nastolatków zwykle dość trudno jest przekonać, logiczne argumenty nie zawsze do nich docierają. Jeżeli takie argumenty nie działają, spróbujcie poniższych metod:

11. Dyskusja i poszukiwanie wspólnego rozwiązania

Nastolatki nie lubią, gdy się im wskazuje, co mają robić i jak się zachowywać. Lubią, gdy traktuje się ich jak dorosłych, chociaż tak naprawdę jeszcze nimi nie są. Dlatego, gdy pojawią się problemy z zachowaniem waszego nastolatka, nie stawiajcie mu warunków. Omówcie z nim problem i wybierzcie rozwiązanie, które pasowałoby każdej stronie. W wyniku tego nastolatek będzie czuł większą odpowiedzialność i zapewne zgodzi się na wybraną propozycję, bo będzie świadomy swojego bezpośredniego w niej udziału.

12. Pozbawienie przywilejów

Gdy nastolatek narusza ustalone reguły, musi być świadomy konsekwencji swoich działań. Na przykład, powinniście go uprzedzić, że jeżeli wróci do domu zbyt późno, za karę zabronicie mu wychodzić przez kilka następnych dni.

Przywileje, których nastolatek zostaje pozbawiony, powinny wiązać się jego przewinieniem, żeby mógł zrozumieć konsekwencje swojego zachowania.

13. Negocjacje

Negocjacje to kolejny skuteczny sposób dyscyplinowania nastolatka. Jak już wspomniano wyżej, nastolatki lubią okazywać swoją niezależność, podejmując decyzje samodzielnie. Gdy pojawi się konflikt interesów, powinniście zawrzeć z nim umowę. Wtedy bardziej prawdopodobne będzie, że nastolatek to zaakceptuje i w czymś ustąpi.

I najważniejsza rzecz – nie będziecie mogli przyuczyć dziecka do dyscypliny, jeżeli sami nie będziecie przestrzegać reguł. Niezależnie od tego czy dziecko ma lat trzy czy też szesnaście, zawsze będzie zwracało się do rodziców o radę i wsparcie. Bądźcie dla niego dobrym przykładem, żeby nie usprawiedliwiało swojego złego zachowania tym, że robicie tak samo.