Techniki samopomocy: jak pokonać urazy pozostałe z dzieciństwa

Każdy przeżyty rok ma ogromny wpływ na rozwój dziecka, kształtowanie jego psychiki i charakteru. Najważniejsze jednak dla rozwoju jego osobowości to pierwsze sześć lat życia. W tym wieku mają miejsce wydarzenia, po których poczucie rozgoryczenia pozostaje mu na długie lata.

W niektórych przypadkach możemy żywić jakąś urazę do rodziców, którzy nie troszczyli się o nas w chwilach, gdy byliśmy najbardziej bezbronni i zależni od nich. W innych przypadkach – mieć pretensje, że kiedyś nas porzucili czy niezbyt dobrze wywiązywali się ze swoich obowiązków. Urazy emocjonalne, które pojawiają się w późniejszym wieku, mają już głębsze i poważniejsze powody, są jednak zdumiewająco podobne do tych, które zrodziły się w ciągu pierwszych sześciu lat życia.

Problem polega na tym, że poczucie urazy wobec innych ludzi szkodzi przede wszystkim temu, kto go doświadcza. Świadomie czy też nie, człowiek raz po raz powraca w myślach do krzywdzącego go zdarzenia. Próbuje uporać się z tym bagażem samodzielnie, a to szkodzi jego dobrostanowi.

W tym przypadku zasięgnięcie porady psychologa daje dobre wyniki. Psycholog może pomóc:

• rozpoznać rzeczywisty powód rozgoryczenia;
• uświadomić sobie własne mechanizmy obronne i uczucia wywołane przez doznaną krzywdę;
• zrozumieć, w jaki sposób wydarzenie z przeszłości, które spowodowało urazę, można „odtworzyć” lub „przeżyć na nowo” w czasie teraźniejszym;
• znaleźć sposób na pozbycie się urazy i odzyskanie wewnętrznego spokoju.

1. Źródła rozgoryczenia

Na ten temat można napisać niejedną książkę – przeżycia z dzieciństwa są tak różnorodne i liczne jak samo życie. Niemniej jednak istnieje kilka typowych scenariuszy, właściwych dla ludzi należących do różnych kultur i pokoleń. Scenariusze te obejmują porzucenie, zaniedbanie, wykorzystywanie. Emocje wywołane przez pewne wydarzenia, których dziecko doświadcza we wczesnym dzieciństwie, kształtują jego sympatie, poczucie krzywdy, stosunek do otaczającego świata i sposoby obrony przed nim. Takie scenariusze mogą czasem być najstraszniejsze – na przykład noworodek może być pozostawiony na ulicy, może żyć w wielkim ubóstwie lub z rodzicami uzależnionymi od alkoholu czy narkotyków, może przeżyć klęskę żywiołową czy horror wojny, być świadkiem śmierci bliskiej osoby, ofiarą przemocy itp. W łagodniejszych przypadkach, które jednak również mają wpływ na jego psychikę, dziecko może być świadkiem konfliktów pomiędzy rodzicami, jego podstawowe potrzeby mogą nie być zaspokajane. Na przykład rodzice nie karmią go przez długi czas lub nie zmieniają pieluch. W starszym wieku dziecko może cierpieć z powodu tego, że rodzice nie przytulają go i nie troszczą się o nie, zostawiają same na długo, a starsze rodzeństwo czy rówieśnicy znęcają się nad nim itd. W wieku dorosłym taka osoba zwykle obawia się, że zostanie zwolniona z pracy, zignorowana lub poniżona. Często ma problemy z ustaleniem osobistych granic. Wreszcie, przeważnie jest osobą ogólnie niedojrzałą emocjonalnie.

W dzieciństwie każdego człowieka, bez względu na stan majątkowy i status społeczny jego rodziny, wystąpiły zdarzenia, które mogły przyczynić się do traumy emocjonalnej. By określić źródło rozgoryczenia, zapisuj każde takie bolesne wspomnienie o trudnych przeżyciach, nawet jeżeli teraz wydają się bez znaczenia. Pozwól sobie na przeżywanie dowolnych emocji wynikających w związku z tymi wspomnieniami. Szanuj swoje uczucia. Postaraj się wyobrazić sobie siebie jako małe skrzywdzone dziecko z dzieciństwa i spróbuj przeżyć minione wydarzenia pozytywnie. Zatroszcz się o to wyimaginowane dziecko tak, jak chciał(a)byś, by to uczyniono w dzieciństwie. Na przykład trzymasz je w ramionach i uspokajasz, karmisz je czy bronisz przed wrzeszczącym rodzicem. Niezależnie, jak trudne byłyby te wspomnienia postaraj się zmienić scenariusz i zapewnić temu dziecku miłość i troskę, której odmówiono mu w dzieciństwie. Przerabiaj ten scenariusz stopniowo.

Czasami wspomnienia z przeszłości mogą powodować silne reakcje emocjonalne, które mogą narazić cię na niebezpieczeństwo. W takich przypadkach potrzebne jest silne wsparcie. W tym celu najlepiej zwrócić się o pomoc do psychologa.

2. Mechanizmy ochronne

Wiadomo, że gdy zatniemy palec, dookoła ranki powstaje stan zapalny. Jest to reakcja ochronna organizmu. Także i w odpowiedzi na emocjonalny ból i krzywdy pojawiają się emocje i reakcje obronne.

Mechanizmy ochronne bronią nas przed bólem i obrażeniami. Dość często nakładają się na siebie nawzajem. Na przykład początkowo mechanizmem obronnym może być odrzucenie. Działa ono jak środek przeciwbólowy: wmawiamy sobie, że wszystko jest w porządku i żadnego problemu nie ma. Z jednej strony zaprzeczeniu może towarzyszyć pozytywny efekt, z drugiej zaś może się ono przyczynić do tego, że traumatyczna sytuacja i związane z nią głębsze uczucia nie zostaną przeżyte do końca, a utkną gdzieś w umyśle.

W przypadku, gdy nie ignorujemy czynników traumatycznych, stopniowo przejawiają się różne warstwy uczuć. Łatwiejsze staje się zrozumienie, jak właściwie chronimy siebie by ukryć te głębsze uczucia. Niektórzy ludzie wykorzystują humor, by uniknąć żartów pod swoim adresem. Inni jako mechanizmów ochronnych używają irytacji i gniewu. Gdy coś lub ktoś zmusza nas do dotykania bolesnych uczuć, irytacja i gniew mogą się zaostrzyć i zamienić w oskarżenia. Jednak często za tymi mechanizmami ochronnymi kryje się ból lub strach.

W związku z tym należy przypomnieć, że istnieje technika zwana terapią Gestalt. Metoda ta pozwala na uzyskanie dostępu do najgłębszych uczuć człowieka. Aby rozpoznać swoje najgłębsze uczucia, należy uważnie słuchać, co mówi nam nasze ciało. Możliwe, że wiercisz się na miejscu, kiwasz głową czy pocierasz ręce. Jeżeli potrafisz odczytać reakcje swojego ciała w życiu codziennym, zapytaj siebie, co też mówi twoje ciało. Pierwsze, co ci przyjdzie do głowy, może wyjaśnić najskrytsze uczucia.

Ta metoda pomaga pojąć, że każdy ból lub strach mogą być reakcją na wydarzenia występujące w danej chwili, ale najczęściej świadczą o określonych wspomnieniach z dzieciństwa.

Wiele nawyków, przejawiających się w naszych relacjach lub w zawodzie, jak również wiele uzależnień powstaje w wyniku odświeżania się naszych dawnych obrażeń emocjonalnych. Czasami jest to związane z niedomkniętymi wydarzeniami z przeszłości.

3. Niedokończone wydarzenia z przeszłości

Przeżywanie traumatycznych wydarzeń z przeszłości pozwala uświadomić sobie, że wywołane przez nie emocje powtarzają się w czasie teraźniejszym. Z tego wynika, że warto podjąć określone działania, aby uwolnić się od tego scenariusza z przeszłości.

W psychoterapii istnieje koncepcja „dokończenia gestaltu”. Polega ona na tym, że pewne sposoby zachowania będą się powtarzały dotąd, dopóki nie wyleczymy się z początkowej urazy i nie nauczymy się inaczej reagować na podobne sytuacje. Nie zaspokoimy swoich potrzeb (czyli nie „domkniemy gestaltu”), dopóki nie będziemy ich świadomi.

Możemy podać taki przykład. W dzieciństwie relacje dziecka z rodzicami były dość skomplikowane. Dziecko było stale wyśmiewane i nie otrzymywało pochwał i uznania, bez względu na dobre oceny w szkole i inne osiągnięcia. Taki człowiek i w dorosłym życiu nigdy nie poczuje się dość dobry. Nieuchronnie będzie powtarzał scenariusze z dzieciństwa w relacjach osobistych, rodzinnych i zawodowych. Współpraca z psychologiem może pomóc mu w uzyskaniu pewności siebie i pozbyciu się obaw. Wtedy przestanie reagować boleśnie na krytykę, będzie mniej zależny od opinii otoczenia, a także zacznie inaczej budować swoje relacje z innymi ludźmi.

4. Jak pozbyć się niezdrowych sposobów zachowania

Przede wszystkim naucz się być tu i teraz. Zauważaj pojawiające się uczucia i zwracaj uwagę na mechanizmy ochronne, których używasz by uniknąć negatywnych emocji. Wykaż się cierpliwością – wymiana reakcji emocjonalnych wymaga pewnego czasu.

Wszystkie nasze niedoskonałe cechy, urazy emocjonalne i mechanizmy obronne są integralną częścią nas samych. I naszym zadaniem jest być w pełni obecnym we własnym życiu, budować własne zdrowe granice osobiste, dbać o siebie. Tylko wtedy będziemy w stanie okazywać współczucie i inne pozytywne emocje w stosunku do innych ludzi.

Jednak, gdy człowiek stale usiłuje przypochlebiać się otoczeniu i wkłada wiele wysiłku w to, by wszelako dogadzać ludziom, uruchamia to wadliwy krąg emocji. Gdy ktoś obok niego wygląda na nieszczęśliwego, może to wywołać jego niepokój. Gdy jednak ten ktoś odmówi przyjęcia pomocy, może to wywołać urazę. Powody takiego zachowania też najprawdopodobniej tkwią w wydarzeniach z dzieciństwa.

Jeżeli taki człowiek przyjrzy się swoim mechanizmom emocjonalnym i odnajdzie bardziej zdrowy sposób współdziałania z otoczeniem, to wcale nie oznacza, że przestanie pomagać ludziom. To znaczy, że inaczej będzie radzić sobie z własnym niepokojem.

Bardzo często nie słyszymy, o jakich to niezaspokojonych potrzebach mówią nam nasze emocje. I w takim wypadku konsultacja psychologa jest niezastąpiona. Może on zapewnić bezpieczną przestrzeń, w której nasz wewnętrzny głos może zacząć mówić. Pod okiem psychologa będziemy mogli nauczyć się rozróżniać nasze mechanizmy obronne i prawdziwe potrzeby. W tym może też pomóc prowadzenie dziennika, rejestrowanie snów, medytacje i inne podobne metody.

5. Rozwój emocjonalny prowadzi do przebaczenia

Gdy potrafimy rozpoznać nasze emocje i wewnętrzny głos, wówczas nasze żale i nieskuteczne metody zachowania znikają. Gdy zamkniemy sytuacje z przeszłości, więcej nie będą powtarzały się już w teraźniejszości. Zamiast współczucia dla siebie, zaczynamy odczuwać współczucie dla innych, bo też zaczynamy rozumieć, że każdy człowiek uczy się rozumienia siebie w różny sposób. Ludzie nie chcą wyrządzić nam krzywdy, po prostu w ten sposób okazują własne mechanizmy ochronne. Przestajemy postrzegać zachowanie innych jako agresywne w stosunku do nas i dlatego rzadziej popadamy w konflikty. Co więcej, możemy nawet być wdzięczni za te sytuacje, które ukazały nasze stare urazy emocjonalne, ponieważ dzięki temu mogliśmy się ich pozbyć. Czujemy wdzięczność zamiast urazy i irytacji. I ostatecznie stajemy się bardziej swobodni, ponieważ więcej już nie tłumimy naszego wewnętrznego głosu i nie obwiniamy o to innych.