Dlaczego nastolatki popełniają szalone czyny?
Ryzykowne zachowania nastolatków związane są nie tylko z hormonami, ale także z zasadami wychowania

Okres dojrzewania to jeden z kryzysów rozwojowych w życiu człowieka. Dojrzewanie jest to całość przemian, jakim podlega organizm dziecka, przeobrażając się w organizm osoby dorosłej. Zmiany te zachodzą jednocześnie w budowie zewnętrznej i wewnętrznej. We współczesnym społeczeństwie jako nastoletni określa się wiek od 13 do 20 lat. W tym czasie dzieci zaczynają dochodzić swojej niezależności oraz budować pierwsze głębsze relacje poza rodziną. Dla wielu nastolatków jest to okres ryzykownego zachowania i zdobywania nowych doświadczeń życiowych.
Zazwyczaj uważa się, że na nieodpowiednie zachowanie nastolatków wpływa „burza hormonów”, i jest to niewątpliwie jedna z przyczyn. W okresie dojrzewania występuje gwałtowny wzrost testosteronu – hormonu, który jest związany z aktywnością seksualną, agresją i ryzykownym zachowaniem. Jednak nie wszystkie nastolatki jeżdżą nazbyt szybko, próbują narkotyków czy podejmują bezładne stosunki seksualne, nie wszystkie uwikłają się w incydenty kryminalne. Dlatego logiczne jest założenie, że istnieją jeszcze inne powody niewłaściwego ich zachowania.
Niektórzy uczeni twierdzą, że nastoletni wiek to zjawisko sztuczne, które wynikło we współczesnym społeczeństwie. Innymi słowy, we współczesnej kulturze przyjęte jest opiekować się dziećmi dłużej, niż to potrzebne. W związku z długotrwałym okresem nauki w szkole i na studiach wyższych, potrzebnym do pełnowartościowej integracji w społeczeństwo, w wieku 25 lat młodzi ludzie nie nabywają jeszcze pełnej samodzielności. Rodzice nie oczekują od nastolatków dorosłego zachowania, więc nastolatki go nie wykazują.
Ale tak było nie zawsze. Przed XX wiekiem większość ludzi przed 20 rokiem życia zawierała już związki małżeńskie, zakładała rodziny, pracowała i była pełnoprawnymi członkami społeczeństwa. Życie było krótkotrwałe, a zarabiać na nie było trudno. Średnio człowiek zostawał dziadkiem czy babcią w wieku, w którym współcześni ludzie decydują się na pierwsze (i często jedyne) dziecko.
Podobnie jak w wypadku wszelkich problemów psychologicznych, problem zachowania nastolatków sprowadza się do dwóch elementów: biologicznych oraz zasad wychowania. Składnik biologiczny obejmuje zmiany hormonalne i rozwój mózgu. Pod względem wychowania mamy na myśli oczekiwania społeczne w stosunku do nastolatka. Oczywiście, oba te czynniki są równie ważne.
Zachowania nastolatków można również rozpatrywać z punktu widzenia teorii ewolucji. Zachowanie, które naszym zdaniem jest niedostateczne, przez setki tysięcy lat pozwalało przetrwać naszym przodkom, którzy zajmowali się polowaniem i zbieractwem. Brytyjscy psychologowie twierdzą, że dorastanie jest konieczne, aby człowiek zbudował pewne relacje społeczne, zapewniające sukces w dorosłym życiu.
Bezładne i nieodpowiednie zachowania, które uważamy za związane z dorastaniem, nie są kluczową cechą tego okresu, lecz wynikają pod wpływem rówieśników. Psychologowie przeprowadzili badanie, w którym nastolatki korzystały z symulatora jazdy samochodem. Okazało się, że gdy były same, prowadziły ostrożnie, nie łamiąc przepisów ruchu. Jednak, gdy obok znajdował się ktoś z przyjaciół, często dokonywały bezsensownych i ryzykownych czynów. Można to wytłumaczyć tylko tym, że działały pod wpływem przyjaciół lub po prostu chciały się popisać.
Inne badanie wykazało, że nastolatki częściej używają alkoholu lub narkotyków w towarzystwie niż samotnie. Owe wyniki badań świadczą wyraźnie, że decydującą rolę w zachowaniu nastolatków odgrywa czynnik społeczny.
Nawiasem mówiąc, ryzykowne zachowanie nastolatków nie jest wyłącznie cechą ludzką. Ssaki wykazują generalnie więcej ryzykownego zachowania między okresem dojrzewania a pierwszym stosunkiem płciowym. Na przykład, badania przeprowadzone na myszach laboratoryjnych wykazały, że myszy w wieku dojrzewania są bardziej skłonne do spożywania alkoholu, będąc w grupie, niż w samotności. Dorosłe zaś samce myszy spożywały alkohol umiarkowanie, zarówno w grupie, jak samotnie.
Zarówno zwierzęta, jak i ludzie wykazują tendencję do ryzykownych zachowań pod wpływem rówieśników. Całkiem możliwe, że powodem tego jest wysoki poziom testosteronu w organizmie. Młode samce wielu gatunków zwierząt biorą udział w walce o samice. Bowiem od zdolności do ryzykownego zachowania oraz do przetrwania zależy ich miejsce w hierarchii stada. Tym sposobem samce pokazują samicom, że są w stanie zaopiekować się potomstwem. A ponieważ samce konkurują ze sobą, testosteron wpływa nie tylko na ich zachowania seksualne, ale i na agresję.
Na ludzi jednak znaczący wpływ ma nie tylko sama obecność rówieśników. Nastolatki nawet w samotności przejmują się tym, co o nich myślą rówieśnicy. W jednym z badań dzieciom, nastolatkom i młodym dorosłym zaproponowano, by ocenili, w jakim stopniu ryzykowne są pewne scenariusze. Po tym, jak każdy z uczestników badania wyraził swoje zdanie, pokazano im inne opinie, różniące się znacznie od ich własnych. Po tym zapytano, czy nie chcieliby zmienić swoich odpowiedzi. I dzieci i dorośli wyrazili chęć zmiany swojej oceny, gdy dowiedzieli się, że podano im dla porównania odpowiedzi dorosłego. Jednak i dzieci i dorośli woleli pozostać przy swoim zdaniu, kiedy powiedziano im, że porównują je z odpowiedziami nastolatka. Innymi słowy, i dzieci, i dorośli bardziej ufali opinii dorosłego niż nastolatka. Natomiast nastolatki zachowywały się zupełnie odwrotne – były skłonne zmienić zdanie tylko po porównaniu, jak im powiedziano, z opinią nastolatka. Czyli wykazywały typowe zachowanie nastolatków, nie zgadzając się z opinią dorosłych.
Interesujące jest to, że nawet aktywność mózgu różni się u nastolatków i dorosłych. W trakcie badań nastolatkom zaproponowano wykonanie pewnych zadań, a aktywność ich mózgu mierzono metodą EEG. Stwierdzono, że części mózgu, odpowiedzialne za przetwarzanie informacji społecznej, były bardziej aktywne w czasie, gdy nastolatkom powiedziano, że są obserwowani przez rówieśników. Natomiast świadomość tego, że ktoś obserwuje ich pracę, na aktywność mózgu dorosłych wpływała tylko nieznacznie.
Psycholodzy przypuszczają, że kluczową cechą okresu nastoletniego jest silne pragnienie integracji do życia społecznego. Jeśli tak, to znaczy, że ryzykowne zachowanie nastolatków wywołane jest przez zachowanie rówieśników. Nawiasem mówiąc, wysoki poziom depresji wśród nastolatków również związany jest z potrzebą integracji społecznej. Młodzież, cierpiąca na przygnębienie, często narzeka na poczucie izolacji od rówieśników.
Problemy z zachowaniem nastolatków mogą być związane z presją rówieśników, ale psychologowie twierdzą, że taka presja jest też sposobem na określenie się liderów w grupie nastolatków. Amerykańscy i brytyjscy psychologowie poświęcili kilka badań temu zagadnieniu. Jedno z nich dotyczyło przeciwdziałania nękaniu w szkołach, drugie zaś poświęcono walce z paleniem. Kiedy w prowadzeniu badania wzięli udział najbardziej popularni uczniowie szkół, poziom palenia oraz znęcania się w tych szkołach gwałtownie spadł w porównaniu ze szkołami, w których program badawczy prowadzili dorośli.
Okres dorastania niekoniecznie jest okresem stresu i gwałtownego zachowania. Wiele nastolatków skierowuje swą niepohamowaną energię i entuzjazm na naukę, sport, zajęcia muzyczne. I te wysiłki przynoszą im pożytek w dorosłym życiu. Jeżeli rozumiecie potrzebę waszych nastolatków w zaakceptowaniu ich przez rówieśników, poszukajcie natchnienia, by stworzyć im sprzyjające warunki. I pozwólcie im wierzyć, że są to ich własne pomysły.