Rozpoznać temperament – to ważne
Zrozumienie temperamentu dziecka pomaga w tworzeniu otoczenia, sprzyjającego jego rozwojowi
Rodzice dobrze wiedzą, że szczególne cechy osobowości wyraźnie przejawiają się już we wczesnym dzieciństwie. Nawet bracia i siostry mają różne zachowania, różne preferencje, reagują inaczej na zewnętrzne bodźce, są mniej lub bardziej aktywne. Jednym słowem, od najmłodszych lat przejawiają indywidualne cechy. Rodzice wiedzą również, że różne dzieci potrzebują różnych metod wychowania oraz nauczania, odpowiednich do rodzaju ich temperamentu.
Co to jest temperament?
Temperament to zestaw czynników, który określa cechy dziecka oraz specyfikę psychiczną. Temperament i charakter to nie jest to samo, chociaż pojęcia te są ze sobą powiązane. Temperament może podkreślać cechy charakteru, ale ma podłoże biologiczne, czyli temperament jest dziedziczony przez dziecko genetycznie. Chociaż w dzisiejszych czasach uważa się, że człowieka formują wychowanie i okoliczności, nie warto zapominać i o indywidualnych uwarunkowaniach genetycznych. Dziecko posiada temperament od urodzenia, jednak przed czwartym miesiącem życia (czyli czasem, kiedy zaczyna przejawiać aktywność ruchową) trudno jest określić jego właściwości.
Jak wyznaczyć temperament?
Amerykańscy psychologowie przeprowadzili badanie (znane jako New York Longitudinal Study of Temperance), w którym uczestniczyły dzieci, pochodzące z różnych kultur oraz grup społecznych. Badaniem zostały objęte dzieci w wieku 2,6 miesięcy, 1 roku, 2 lat, 5 i 10 lat. Również uwzględniono informacje od ich rodziców. W wyniku badań wyznaczono 9 czynników temperamentu:
- próg reaktywności: poziom stymulacji, potrzebny do wywołania reakcji dziecka;
- aktywność: poziom aktywności ruchowej oraz zestawienie okresów snu i czuwania;
- intensywność reakcji: jak silnie dziecko wyraża emocje, np. szczęście, gniew, smutek;
- rytmiczność: w jakim stopniu są przewidywalne fizjologiczne funkcje dziecka (apetyt, sen itp.)
- zdolność adaptacji: na ile łatwo przystosowuje się dziecko do zmian;
- nastroje: do jakiego nastroju dziecko jest bardziej skłonne (dziecko pogodne, szczęśliwe, poważne itp.)
- przybliżenie/oddalenie: jak dziecko reaguje na nowe miejsca oraz sytuacje;
- wytrwałość: na ile dobrze dziecko potrafi przezwyciężyć niekorzystne okoliczności;
- rozproszenie uwagi: w jakim stopniu dziecko jest w stanie się skupić, czy łatwo jest odwrócić jego uwagę.
Na podstawie tych cech naukowcy zidentyfikowali trzy modele temperamentu:
- łatwy: dziecko bez trudu przystosowuje się do okoliczności, zazwyczaj ma pogodny nastrój;
- umiarkowany: dziecko jest średnio aktywne, interesuje je coś nowego;
- trudny: dziecko ma zazwyczaj zły humor, z trudem przystosowuje się do nowych okoliczności, jest wyobcowane, nieśmiałe w nowych warunkach. Mimo to jest w stanie się przystosować, jeśli ma na to dość czasu.
Czy płeć dziecka albo jego kolejność w rodzinie wpływa na temperament?
Psychologowie przeprowadzili badanie, polegające na obserwowaniu przez rodziców temperamentu
4-miesięcznych dzieci. Odkryto, że od kolejności narodzin dziecka w rodzinie zależy reakcja rodziców na jego temperament oraz relacje między rodzicami a dzieckiem. Jednocześnie rodzice, którzy brali udział w badaniu, nie zauważali związku pomiędzy temperamentem dziecka a kolejnością jego urodzenia. A jednak kolejność narodzin w rodzinie ma wpływ na związek temperamentu dziecka z jego przyszłym zachowaniem. Przykładowo, jeśli czteromiesięczne dziecko wykazuje silne reakcje, odczuwa frustrację, to bardzo prawdopodobne jest, że może ono mieć problemy emocjonalne w okresie oddzielania od matki, o ile jest pierwszym dzieckiem w rodzinie.
Dlaczego ważne jest, aby znać właściwości temperamentu dziecka?
Znając temperament dziecka, rodzice mogą z góry przewidzieć, na ile łatwo podda się ono wychowaniu, na ile dziecko będzie aktywne, lub odwrotnie – bierne, itp. Dla rodziców jest to bardzo ważne. Gdy tylko określimy temperament dziecka, zrozumiemy, jak stworzyć mu najlepsze warunki do dorastania i rozwoju. Gdy otoczenie dziecka odpowiada jego temperamentowi, stwarza to dobre warunki dla zdrowego rozwoju psychiki dziecka.
Rodzicom nie dość jest po prostu powiedzieć: „Nasze dziecko jest, jakie jest, więc nic nie poradzisz na jego zachowanie”. To właśnie właściwości temperamentu podpowiedzą rodzicom, jak najlepiej uczyć, wychowywać, rozumieć i motywować dziecko. To temperament jest kluczem do zrozumienia osobowości dziecka.
Przykładowo, jeżeli rodzice wiedzą, że dziecko z trudem przystosowuje się do nowych warunków, mogą dać mu na to nieco więcej czasu. Takie dziecko należy zachęcać do angażowania się w nowe działania, lecz nie zmuszać do robienia czegokolwiek. Trzeba umożliwić mu rozwijanie się w jego naturalnym tempie.
Jeśli rodzice nie biorą pod uwagę temperamentu dziecka, może ono doznać znacznego stresu. Przykładowo, zbyt aktywnemu dziecku trudno jest usiedzieć w domu przez kilka godzin z rzędu, grając w gry bierne. Jeżeli małe dziecko zbytnio interesuje się, na przykład, wtyczką elektryczną, rodzice powinni uwzględnić jego temperament. Dziecku, które łatwo się dostosowuje, wystarczy zwrócić uwagę jeden raz. Jeśli dziecko łatwo się rozprasza, należy skierować jego uwagę na inne zajęcie. Uporczywego malucha trzeba po prostu usunąć od źródła niebezpieczeństwa.
Rozpoznanie temperamentu dziecka może być przydatne również dla nauczycieli. Aktywne dzieci nie będą miały osiągnięć w nauce bez możliwości uwolnienia energii. Natomiast nieśmiałe dziecko trzeba nakłaniać, żeby komunikowało się z rówieśnikami i nie zamykało się w sobie.
Czy rozpoznanie temperamentu dziecka może przynieść szkodę?
Rodzice mogę ulec pokusie przyznawania dziecku „etykietek”, zgodnych z właściwościami jego temperamentu (na przykład za pomocą zwrotów: „moje dziecko jest nieśmiałe”, „moje dziecko jest zbyt aktywne” i in.). Lepiej tego nie robić, ponieważ podobne zwroty mogą wpływać na to, jak inni będą postrzegać twoje dziecko, dodatkowo to może wpłynąć na poczucie własnej wartości dziecka. Nazywając dziecko „trudnym”, możesz sprowokować go do złego zachowania. Zamiast przyznawać etykiety, postarajcie się stworzyć mu w domu atmosferę, maksymalnie odpowiadającą właściwościom jego temperamentu.
Wielu rodziców martwi się, że tworząc dziecku warunki, zgodne z jego temperamentem, mogą je nazbyt rozpieścić. Jednakże znajomość cech temperamentu dziecka można też wykorzystać, aby w pewnych sytuacjach zachowywać się bardziej miękko, a w innych zastosować sztywne ograniczenia.
Jeśli dziecko wykazuje złe zachowanie, nie zawsze przyczyną jest naturalna predyspozycja. Najczęściej złe zachowanie dziecka ma miejsce, gdy otoczenie dziecka nie pasuje do jego temperamentu. Dzieci, podobnie jak dorośli, będąc zmuszone do działania wbrew swojej naturze, mogą wykazywać się niewłaściwym zachowaniem.
Ponadto należy rozróżniać temperament i inne przyczyny złego zachowania. Dziecko może zachowywać się źle z powodu przewlekłej choroby lub opóźnionego rozwoju, a nie ze względu na właściwości temperamentu.
Rozpoznanie temperamentu przyczynia się do rozwoju dziecka
Jeżeli dorośli różnią się jeden od drugiego, to podobnie różnią się i dzieci. Wszystkich nas motywują różne rzeczy, mamy różny stosunek do pewnych spraw, ale najczęściej nie zastanawiamy się, czemu tak się dzieje. Rozpoznanie temperamentu dziecka pozwoli nam dostrzec w nim osobowość i nauczyć się szanować jego właściwości. Gdy to zrozumiemy, będziemy w stanie stworzyć sprzyjające środowisko dla dorastania i rozwoju dziecka.