Rozwijanie inteligencji społeczno-emocjonalnej nastolatka

Według rodziców, jak również psychologów, okres dojrzewania to dość zagmatwany czas, związany też z młodzieńczymi eksperymentami, szukaniem nowego sposobu bycia oraz ekspresyjną niestabilnością emocjonalną.

Na tym etapie rozwoju ważną częścią rozwoju dziecka jest jego badanie tematu „Kim jestem?”. Jest to trudne zadanie ze względu na to, że edukacja jest dziś wyłącznie poznawcza. Nie jest wychowująca ani pouczająca, nie uwzględnia ani społecznych ani emocjonalnych potrzeb kształtowania nastolatka. Wynikiem czego właśnie rodzice ponoszą pełną odpowiedzialność za prawidłowy rozwój emocjonalny i społeczny swojego dziecka, za jego „sercową” dziedzinę. I to właśnie w tym czasie, kiedy nastolatki starają się wykreować własną tożsamość tak różną od tej rodzicielskiej.

Rodzice niewątpliwie odgrywają najważniejszą rolę w rozwoju emocjonalności dziecka, to oni są pierwszymi jego nauczycielami. Aby inteligencja emocjonalna i społeczna mogły się w pełni rozwijać, rodzice powinni uwzględnić też indywidualne cechy swojego dziecka.

Społeczna i emocjonalna edukacja nastolatka to świadome kształtowanie międzyosobowego (świadomość uczuć innych ludzi) i wewnątrzosobowego (świadomość siebie) zrozumienia, które jest niezbędne do prowadzenia skutecznego, pełnego życia.

Zatem, w jaki sposób rodzice mogą wspierać rozwój społeczny i emocjonalny swojego dziecka? Oto osiem wskazówek jak pomóc nastolatkowi w społecznej i emocjonalnej edukacji w rodzinie oraz we wzmocnieniu zmiennych relacji ojciec – dziecko.

1. Aktywne słuchanie – to w przypadku, gdy ojciec, słuchając uważnie nastolatka, może pomóc mu w pracy nad kształtowaniem osobowości. Rodzice pomagają dzieciom analizować kwestię „Kim jestem?”, gdy słuchają ich bez potępienia czy obawy. Tolerancyjne słuchanie „z otwartym sercem” pomaga nastolatkom zrozumieć i zaakceptować swój świat wewnętrzny, jak również zmiany w sobie, ponieważ zaczyna się w nich właśnie budzić proces podejmowania odpowiedzialności za to, kim są dzisiaj i kim chcą być w przyszłości.

2. Autorefleksja jest odbiciem tego, co dzieje się wewnątrz osoby. A gdzie zastanowienie się nad sobą może wcisnąć się w szczelny harmonogram nastolatka? Rodzice mogą w warunkach domowych sprzyjać tej krytycznej potrzebie, tak koniecznej dla rozwoju osobowości, różnymi kreatywnymi sposobami – nawet rozmową przy stole czy podczas wspólnego oglądania filmu. Dla ukształtowania się autorefleksja potrzebuje czasu i praktyki, po czym zacznie przejawiać się już w sposób naturalny.

3. Autentyczność proponowanego modelu. Nastolatki są wnikliwymi obserwatorami zachowania otaczających ludzi, zwłaszcza zaś własnych rodziców. Stale poddają w wątpliwość prawdę i rzeczywistość, ponieważ aktywnie wypróbowują nowe sposoby bycia. Rodzice mogą wspierać te poszukiwania emocjonalnej odwagi i uczciwości, jeżeli będą sami żyć takim życiem, albo przynajmniej wykazywać maksimum wysiłku w tym kierunku. Na dobry początek – przynamniej nie pretendować na to, że znają odpowiedzi na wszelkie pytania.

4. Wspieranie twórczości / sprzyjanie rozwojowi kreatywności dziecka. Praca młodzieży nad stworzeniem własnej indywidualności to ruch w nieznane. Podobnie jak malarze, nastolatki też jakby eksperymentują z farbami i materiałami, przyjmując czy odrzucając nowe sposoby bycia. Twórczość daje im swobodę eksperymentowania i kreowania siebie bezpiecznymi i konstruktywnymi sposobami. Można to osiągać przez sztukę, literaturę, sport, taniec, sposób ubierania się, teatr i muzykę. Rodzice mogą wzmacniać twórcze wysiłki dzieci okazując im żywe zainteresowanie realnymi pytaniami i szczerą ciekawość.

5. Celebrować błędy. Błędy oznaczają, że dziecko podejmuje pewne ryzyka i ostatecznie nabywa własnego doświadczenia. Błędy są zawsze integralną częścią dorastania. Popełniając je, dziecko mobilizuje siły wewnętrzne do ich poprawienia, dlatego rozwija się i wzmacnia. Od najwcześniejszego dzieciństwa każdy z nas uczy się popierać wizerunek swojego „ja” czy „ego”, jako czegoś nadzwyczaj idealnego. A wygląda na to, że popełniony błąd jakby wskazuje, że jest to osoba o niższym poziomie i że odtąd już nie będzie odbierana przez innych w pełnej mierze. To smutne, bo wszelkie nauczanie opiera się właśnie na tym, żeby czegoś spróbować i zobaczyć, co z tego wyniknie.

6. Proces równoległy. Równoległy proces oznacza, że rodzice będą uczyć się i dorastać wraz z dzieckiem. W każdej chwili dorastania syna czy córki powinni przypominać sobie i pamiętać o własnych doświadczeniach w tym wieku. A równocześnie dla rodziców bardzo ważna jest też perspektywa, nawet, gdy czują, że jej nie ma. A więc, nastoletni wiek łączy rodziców i dzieci w podróżowaniu po samowiedzy, tak bardzo właściwemu dla człowieka.

7. Walka jest ważna. Zazwyczaj rodzice starają się bronić dzieci przed konsekwencjami ich własnych negatywnych działań. Nie jest to poprawne pod względem pedagogicznym. Należy zaznaczyć, że wytrzymałość dzieci jest związana z nabywaniem wiary we własne siły. Nastolatki powinny uczyć się i odbierać trudności jako element życia i przetrwania. Będą mogli dowiedzieć się, czego są warci, dopiero wtedy, gdy przeżyją coś samodzielnie. Rodzice powinni wspierać tę walkę jako ważną pracę i jako imperatyw w rozwoju nastolatka.

8. Zintegrować „ciemną stronę”. Dla rodziców może okazać się to niezbyt przyjemne, gdy w pewnej chwili ich promienne, „bezproblemowe” dziecko zmieni się w pochmurnego, drażliwego i cynicznego nastolatka. Niektórym rodzicom trudno jest zaakceptować tę „ciemną stronę” (niepewność siebie, gniew, strach, czucie się niezręcznie, skrajny maksymalizm) i przyznać, że nie uznają tych trudniejszych spraw, związanych z dorastaniem dziecka. Jednak rodzice powinni starać się integrować wszystko: wzloty i upadki, to coś dobrego i to coś złego. Tylko w ten sposób możemy podtrzymać równowagę dziecka.

Młodzież, która ma autentyczne doświadczenia społecznej i emocjonalnej edukacji i ćwiczy te umiejętności w szkole i w domu, jest lepiej wyekwipowana do życia przez badanie i akceptowanie siebie, osobistą odpowiedzialność.

Kimberly Hackett, konsultant ds. społecznej i emocjonalnej edukacji, magister w dziedzinie psychologii młodzieży, terapii ekspresyjnej i konsultacji ds. zdrowia psychicznego