Kiedy dzieci uczą się widzieć: pięć etapów rozwoju wzroku

Wasze dziecko właśnie przyszło na świat. Jego oczęta, które rozglądają się dookoła, to najpiękniejsze, co widzieliście. Nie wiecie, czy w tej chwili jego widzenie różni się czymś od widzenia osoby dorosłej. Spróbujemy wyjaśnić te zagadnienia, które interesują wielu młodych rodziców.

Noworodek faktycznie nie widzi, a jedynie pobiera sygnały wzrokowe, ponieważ oko dziecka w chwili przyjścia na świat nie jest jeszcze w pełni ukształtowane. Wzrok rozwija się stopniowo, etap po etapie. Jak więc dziecko widzi przez ten czas i kiedy zaczyna widzieć wyraźnie?

Kiedy wzrok dziecka zaczyna się wyostrzać?

Pod koniec dziewiątego miesiąca życia wzrok dziecka jest rozwinięty w takim samym stopniu jak u dorosłego. Ostatecznie zaś kształtuje się pod koniec pierwszego roku. W tym okresie wzrok dziecka szczególnie przyciągają intensywne kontrastowe kolory.

Oczy dziecka są gotowe do odbierania otaczającego świata już w chwili narodzin, jednak jego mózg nie potrafi jeszcze opracować i zinterpretować tak złożonych informacji. Niemowlęta już w pierwszych tygodniach potrafią rozpoznawać kolory, jednak zdolność odbierania różnych ich odcieni jest bardzo ograniczona.

Dopiero po przejściu kilku etapów rozwoju wzroku dziecko zaczyna widzieć świat we wszystkich kolorach i odcieniach. Etapy te trwają w ciągu pierwszego roku życia dziecka. Rozważmy je bardziej szczegółowo.

Rozwój wzroku dziecka

Zazwyczaj wyróżnia się następujące etapy rozwoju wzroku:

• widzenie w chwili narodzin;
• do 2 miesięcy;
• 2-4 miesiące;
• 4-8 miesięcy;
• 8-12 miesięcy.

Widzenie noworodka: co rodzice powinni wiedzieć

1. Rozwój oka. W 22. dniu ciąży oczy są dwoma małymi bruzdkami na zarodku. To właśnie w tym miejscu powstanie nerw wzrokowy, a później – gałki oczne.

2. Badanie na wrodzone wady wzroku. W chwili narodzin lekarz sprawdza istnienie wrodzonych wad wzroku, które mogły powstać jeszcze w łonie matki. Lekarz może też wprowadzić dziecku krople do oczu, by zapobiec rozwojowi zakażenia.

3. Jak widzą noworodki. Tuż po urodzeniu dziecko widzi obiekty tylko w czarno-białym spektrum. Wynika to z faktu, że komórki nerwowe mózgu i narządów wzroku nie są jeszcze rozwinięte. Z biegiem dni to się zmienia i niemowlę zaczyna już odróżniać inne kolory.

4. Nie ma możności skupienia na czymś. Noworodek nie może przenosić wzroku z jednego przedmiotu na inny ani skupić go na obiektach oddalonych od twarzy o 15-20 cm.

5. Dalekowzroczność i krótkowzroczność. Noworodki mogą mieć nadwzroczność lub krótkowzroczność. Dorośli z takimi wadami są zmuszeni do noszenia okularów. Ale noworodkom to nie przeszkadza. Takie wady mogą wystąpić z powodu niewystarczającego jeszcze rozwoju siatkówki oka. Dlatego z biegiem czasu zanikają. Można też zauważyć, że na jaskrawe światło dziecko już reaguje mruganiem lub zamyka oczy.

9 faktów rozwoju wzroku do dwóch miesięcy

1. Jakie kolory widzi noworodek? Przy urodzeniu dziecko może widzieć wszystkie kolory, ale nie wiadomo, które z nich widzi wyraźniej niż inne. Badania wykazały, że dzieci od urodzenia rozpoznają kolory podstawowe (czerwony, niebieski, zielony). Niektóre dzieci lepiej rozróżniają któryś jeden z nich. Jednak w tym wieku jeszcze nie mogą rozróżnić kolorów podobnych, na przykład czerwonego i pomarańczowego. To znaczy, dziecko rozpoznaje kolory, ale nie rozróżnia odcieni.

2. Brak odpowiedniej reakcji. Noworodek ma raczej obojętny wyraz twarzy, pozbawiony właściwej reakcji. Dziecko może patrzeć wam prosto w oczy, ale jego mózg nie jest jeszcze w stanie w pełnej mierze opracować danych, przekazywanych przez narządy wzroku. Dlatego nie martwcie się, że, gdy uśmiechacie się do niego czy mrugacie, wcale na to nie reaguje.

3. Rozszerzone źrenice. Przez pierwsze dwa tygodnie życia noworodek ma zwężone źrenice dla ograniczenia dostępu światła. Siatkówka oka dziecka jest wciąż zbyt wrażliwa. Dopiero po trzecim tygodniu źrenice dziecka zaczynają się rozszerzać, żeby wpuścić więcej światła do oczu. Po upływie kilku tygodni zauważycie, że dziecko ma oczy otwarte przez o wiele dłuższe odcinki czasu.

4. Nieostre widzenie. W pierwszym miesiącu życia dziecko widzi niezbyt ostro, jakby we mgle, i tylko na chwilę potrafi skupić wzrok na przedmiotach w odległości 15-30 cm od jego twarzy. Aby dziecko mogło zobaczyć jakąś rzecz, przedmiot powinien być duży i intensywny w kolorze.

5. Koordynacja widzenia i słyszenia. Pod koniec pierwszego miesiąca wzrok i słuch dziecka są już dobrze skoordynowane. Jeżeli potrząśniecie grzechotką, dziecko odwróci twarz w kierunku źródła dźwięku.

6. Widzenie peryferyjne. Dziecko w tym wieku ma dobrze rozwinięte widzenie peryferyjne, czyli lepiej widzi przedmioty na obrzeżach swojego pola widzenia i potrafi skupić wzrok na obiektach znajdujących się w odległości 1,5 metra.

7. Dziecko uczy się skupiać wzrok. Spojrzenie dziecka może wydawać się rozproszone. Jest to normalne, przecież dziecko dopiero uczy się skupiać wzrok na przedmiotach.

8. Wyraźne postrzeganie kolorów. Pod koniec drugiego miesiąca dziecko uczy się rozróżniać odcienie. Przy tym zdecydowanie woli bardziej jaskrawe odcienie. Dlatego zabawki dla tych najmniejszych są przeważnie tak jaskrawe.

9. Mama się uśmiecha! Dziecko potrafi już zinterpretować uśmiech na twarzy mamy. W wieku dwóch miesięcy może już uśmiechnąć się w odpowiedzi. Wskazuje to, że jego widzenie rozwinęło się na tyle, że teraz dziecko może już skupić wzrok na określonych obiektach.

Wzrok dziecka w wieku 2-4 miesięcy

1. Dziecko lepiej postrzega przestrzeń. W tym wieku dziecko rozwija percepcję głębi i przestrzeni. To znaczy, że potrafi już ocenić, jak daleko od niego jest przedmiot, który widzi. Wynika to z faktu, że w tym okresie jest już dobrze rozwinięta koordynacja między narządami wzroku a mózgiem.

2. Dziecko obserwuje przemieszczanie się przedmiotów. Jeśli zmienisz położenie obiektów w polu jego widzenia, zaraz zacznie ich szukać oczyma. Również bardzo uważnie przygląda się wszelkim działaniom wokół niego. Spróbuj potrząsać grzechotką przed dzieckiem a zobaczysz, jak dziecko patrzy na nią nie odrywając oczu. Maluszek potrafi też płynnie podążać wzrokiem za poruszającą się zabawką, w prawą i w lewą stronę.

3. Dziecko rozpoznaje coraz więcej kolorów. Liczba kolorów i odcieni, które dziecko rozróżnia w tym wieku, wyraźnie wzrasta.

4. „Widzę cię!” Pod koniec czwartego miesiąca dziecko lepiej już widzi odległe obiekty. Teraz, gdy usiądzie przy oknie, to zobaczy, co dzieje się daleko za nim, a nie skupia już wzroku, jak wcześniej, na szybie.

Rozwój wzroku w wieku 4-8 miesięcy

1. Kolorowy świat. W wieku 5 miesięcy dziecko już dobrze rozróżnia kolory. Maluszek widzi prawie całą paletę kolorów, jak dorosły człowiek. Dziecko zaczynają interesować zabawki właśnie ze względu na ich aspekty kolorystyczne.

2. Maluch rozpoznaje twarze. Dziecko potrafi już dostrzec głębię przestrzeni, poznaje znajome przedmioty i twarze w odległości kilku metrów.

3. Stałość przedmiotów. Widzenie dziecka staje się coraz bardziej podobne do wzroku dorosłej osoby. Dziecko jest w stanie zauważyć nawet drobne szczegóły przedmiotów. W tym wieku też rozumie już, że obiekty są stałe i nie mogą nagle zniknąć. Więc jeśli ukryjesz pod kocem zabawkę, która leży przed dzieckiem, to zrozumie, że zabawka powinna być gdzieś w pobliżu.

Wzrok dziecka w wieku 9-12 miesięcy

1. Dziecko widzi o wiele lepiej. W tym wieku dziecko widzi praktycznie tak samo, jak osoba dorosła. Postrzeganie kolorów jest już w pełni rozwinięte, a odbiór przestrzeni znacznie się polepsza. Pełną zdolność widzenia dziecko osiąga dopiero w trzecim roku życia.

2. Kolor oczu. W tym wieku kolor oczu dziecka praktycznie jest już uformowany i pozostaje taki przez całe życie.

3. Dziecko z łatwością potrafi określić odległość do obiektu. Maluch interesuje się drobnymi przedmiotami w różnych kształtach i kolorach, rozpoznaje bliższe i dalsze przedmioty, znajome twarze.

4. Koordynacja wzroku i ruchu mięśni. W wieku jednego roku dziecko rozwija koordynację, co przejawia się w uzgodnionym działaniu mięśni i narządów wzroku. Czasami dziecko może wydawać się jeszcze mało zręczne, ponieważ jego koordynacja jednak wciąż się kształtuje.

Aby zapewnić prawidłowy rozwój wzroku dziecka, należy okresowo przeprowadzać badanie lekarskie. Rodzice powinni także zwracać uwagę na pewne objawy, które mogą wskazywać na problemy ze wzrokiem. Czujność rodziców i wczesna interwencja specjalistyczna są w stanie uchronić wzrok dziecka przed skutkami zaburzeń na wczesnym etapie rozwoju.

Oznaki problemów w rozwoju wzroku

Rodzice powinni zwrócić uwagę na następujące objawy:

1. Zaczerwienione lub spuchnięte powieki. Może to być oznaka zakażenia lub alergii.

2. Dziecko zbyt często porusza oczami. Z uwagi na to, że mięśnie oka jeszcze się rozwijają, dziecko może wykonywać częste ruchy oczami. Ale jeśli takie ruchy są stałe lub nadmierne, może to świadczyć o problemach z widzeniem.

3. Nadmierna wrażliwość na światło. Jeżeli dziecko każdorazowo zamyka oczy, gdy wychodzi na dwór w słoneczną pogodę, może mieć podwyższone ciśnienie śródgałkowe albo problemy z siatkówką oka.

4. Maluszek za często przeciera rączką oczka, bo stale łzawią. Proces powstawania gruczołów łzowych nie jest jeszcze zakończony – oczka mogą łzawić często albo wcale.

5. Białe źrenice. Może to być objaw różnych chorób: od guza do zaćmy. Najczęstszą przyczyną tego objawu u dzieci jest zaćma wrodzona. W przypadku zaobserwowania takiego objawu należy niezwłocznie zgłosić się do okulisty.

Jak często poddawać wzrok dziecka badaniom lekarskim?

Lekarze zalecają regularne odwiedzanie okulisty. Pomoże to zapobiec chorobom lub w porę zareagować w wypadku ich pojawienia się.

1. Zaćma. U noworodków soczewka oka jest czysta, jak i u osób dorosłych. W niektórych przypadkach noworodki mają soczewki z oczywistymi oznakami zaćmy. Pediatra zwykle zauważa zaćmę podczas badania od razu po narodzeniu albo po upływie kilku tygodni. Zaćmę u noworodków, podobnie jak u dorosłych, można korygować chirurgicznie.

2. Niedrożność kanalików łzowych. Czasem dzieci rodzą się z niedrożnymi kanalikami łzowymi. Wada ta przejawia się obrzękiem i zaczerwienieniem wokół powiek. Noworodki mają słaby system odpornościowy i niedrożność kanalików łzowych może prowadzić do rozwoju infekcji. Leczenie antybiotykami pomoże uniknąć ryzyka utraty wzroku.

3. Niedowidzenie (amblyopia, czyli „leniwe oko”). Dziecko może widzieć prawidłowo tylko jednym okiem, co ostatecznie prowadzi do utraty możliwości widzenia drugim okiem (zez jednego oka). Przyczyny niedowidzenia mogą być różne. W większości przypadków to zaburzenie występuje z powodu braku przepływu informacji między półkulą mózgu a przeciwległym okiem. Niedowidzenie jest bardzo trudne do wykrycia we wczesnym wieku, ponieważ oczy wyglądają na zupełnie zdrowe. Tylko regularna kontrola wzroku u okulisty może pomóc rozpoznać to zaburzenie.

4. Zezowatość. Przez pierwsze cztery miesiące może wydawać się, że ruchy gałek oczu dziecka są nieskoordynowane i że każde oko porusza się samodzielnie. Poczynając od 5. miesiąca mięśnie oka zaczynają już koordynować ruchy gałek. Jeżeli nawet w wieku sześciu miesięcy widzicie u dziecka niezgodne ruchy oczu, najprawdopodobniej dziecko ma zeza. To zaburzenie można łatwo wykryć podczas badania przez okulistę. Jeżeli sami zauważycie podobne objawy, należy udać się do lekarza.

5. Retinopatia. Jest to uszkodzenie siatkówki, które zdarza się u dzieci urodzonych przedwcześnie. Retinopatia pojawia się w wyniku tego, że nie utworzyły się naczynia krwionośne w siatkówce oka czy też utworzyły się nieprawidłowo. Jest łatwa do zdiagnozowania podczas badania lekarskiego.

6. Ptoza, czyli opadanie powieki. Anomalia ta polega na tym, że ruchy powiek dziecka są hamowane przez mięśnie, toteż powieki pozostają nieruchome. Czasami dzieci rodzą się z niedorozwojem mięśni powiek i wtedy powieki mimo woli są opuszczone. Ten właśnie stan nazywa się ptozą. Nie zagraża to zdrowiu dziecka, ale może prowadzić do rozwoju niedowidzenia. Na szczęście ptozę łatwo leczy się okulistycznie i chirurgicznie.

Jak pomóc dziecku w rozwijaniu wzroku

Aby pomóc dziecku w rozwijaniu wzroku na różnych etapach życia, warto stosować takie zalecenia:

Do 2 miesięcy

• Kupuj dziecku zabawki w jaskrawych i kontrastowych kolorach. Rozłóż je w odległości 25 cm od niego;
• W pokoju, gdzie jest małe dziecko używaj rozproszonego przyćmionego oświetlenia, ponieważ jaskrawe światło może być dla niego przykre;
• Podczas karmienia piersią dziecko zwykle patrzy na twarz mamy. Dlatego trzymaj je z różnych stron, żeby mogło widzieć cię każdym okiem;
• Gdy dziecko ma już półtora miesiąca, baw się z nim w taką prostą zabawę. Trzymaj je przed sobą w odległości 20 cm i patrz mu w oczy. Gdy dziecko złapie twoje spojrzenie, przesuwaj dziecko to w prawo, to w lewo. To ćwiczenie bardzo wzmacnia wzrok dziecka;
• Gdy dziecko ukończy 2 miesiące, zaczyna reagować na twoją mimikę. Uśmiechaj się do niego, rozmawiaj z nim jak najwięcej. Pomaga to rozwijać jego uwagę i pamięć wzrokową.

2-4 miesiące

• W tym okresie rozwija się rozpoznawanie kolorów. Więc otaczaj dziecko jaskrawymi przedmiotami i zabawkami;
• Gdy dziecko leży na plecach, rozwieś nad nim różne grzechotki. Niech obserwuje je i dotyka. Będzie to dobry bodziec stymulujący rozwijanie wzroku.

4-8 miesięcy

• Daj dziecku do zabawy różnokolorowe klocki;
• Postaw przed maluchem koszyk z owocami, niech przygląda się naturalnym kolorom;
• Dziecko nadal woli zabawki w jaskrawych kolorach. Więc korzystaj z tego, by zwrócić jego uwagę;
• Poszerzył się zakres widzenia dziecka. Baw się z nim w takie zabawy, podczas których ma znaleźć pewną rzecz, na przykład, w poszukiwanie skarbów. To zmusi malca do reagowania na bodźce wzrokowe.

9-12 miesięcy

• Proponuj dziecku zabawy z poruszającymi się obiektami – rzucaj piłkę lub używaj zabawek podrzucanych na linkach.
• Czytaj dziecku książeczki z jaskrawymi kolorowymi obrazkami. Niech maluch ogląda, wskazuje paluszkiem obrazki, opowiada, co jest narysowane, i naśladowuje głosy narysowanych zwierząt.
• Dzieci w tym wieku lubią oglądać ludzkie twarze. Dlatego zapewnij maluchowi jak najwięcej kontaktów z członkami rodziny. To pozwoli mu rozróżniać i zapamiętać nowe twarze, a wspólne zabawy wzmacniają więź i stymulują prawidłowy rozwój. Przyczynia się to też do rozwoju pamięci wzrokowej.