Okrucieństwo wobec dziecka szkodzi jego rozwojowi

Okrucieństwo wobec dzieci lub wszelkie formy przemocy mogą powodować poważne szkody w rozwoju dziecka mające długofalowe następstwa w jego sferze umysłowej, emocjonalnej i społecznej. Dlatego tak ważne jest rozumienie tych szkód, by zapobiegać, wykrywać i wykorzeniać krzywdzenie dzieci we wszelkich jego przejawach.

Dlaczego to tak ważne?

Krzywdzenie lub maltretowanie dziecka to wszystkie formy fizycznego i emocjonalnego złego traktowania, poniżania, zaniedbania, wykorzystania seksualnego lub komercyjnego, doznawane od osoby, odpowiedzialnej za dziecko, której ono ufa lub która ma władzę nad nim, a skutkujące faktyczną lub potencjalną krzywdą dla jego zdrowia, możliwości przetrwania, rozwoju albo godności.

Wyróżnia się takie rodzaje krzywdzenia dzieci:

1. Przemoc fizyczna – każde celowe użycie siły fizycznej wobec dziecka stwarzające zagrożenie dla jego zdrowia, rozwoju czy godności. Przemoc fizyczna może przybierać różne formy: od łagodnych (potrącanie, klapsy) po poważne (bicie, duszenie).

2. Wykorzystywanie w celach seksualnych – jakiekolwiek lubieżne czyny lub próby współżycia seksualnego. Obejmuje to zarówno bezpośredni kontakt seksualny, jak i działania bezdotykowe.

3. Zaniedbanie opieki – zachowanie rodziców, polegająca na niezaspokajaniu podstawowych potrzeb dziecka (na przykład potrzeb fizycznych, emocjonalnych, opieki medycznej i edukacji), nie zapewnianiu mu wystarczającego odżywiania czy warunków bytu, niezbędnego poziomu higieny i bezpieczeństwa.

4. Okrucieństwo emocjonalne – zachowanie, które prowadzi (lub może prowadzić) do negatywnych następstw dla emocjonalnego zdrowia i rozwoju dziecka. Okrucieństwo emocjonalne może przejawiać się w formie ignorowania, zastraszania, izolacji, wyzysku itp.

Krzywdzenie dzieci w jakiejkolwiek formie powoduje długotrwałe szkody dla ich zdrowia i rozwoju, dlatego też uchwalono prawny zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci ze strony rodziców czy opiekunów i wprowadzono prawny obowiązek zawiadamiania o przestępstwach seksualnych na szkodę dzieci.

Co już wiadomo o następstwach

Dzieci krzywdzone są narażone na wiele problemów zdrowotnych, takich jak upośledzenie wzrostu i rozwoju, szereg przewlekłych chorób fizycznych i psychicznych. Choroby te pozostają im w większości przypadków nawet w życiu dorosłym. W wieku nastoletnim i dorosłym często zażywają narkotyki, nadużywają alkoholu lub dopuszczają się przestępstw. Te negatywne skłonności i poziom ryzyka w dużej mierze zależą od tego, jaki rodzaj przemocy był stosowany wobec dziecka.

Przemoc fizyczna

Najbardziej oczywistymi następstwami przemocy fizycznej są urazy i obrażenia fizyczne. Najpoważniejsze to urazowe uszkodzenie mózgu i narządów wewnętrznych, złamania kończyn, najlżejsze i najczęstsze to siniaki i potłuczenia. Przemoc fizyczna niewątpliwie pociąga za sobą również uraz psychiczny. Czynnikami ryzyka jej stosowania są ubóstwo, niepełna rodzina, wczesna (niepożądana) ciąża, choroby psychiczne rodziców.

Pomimo tego, że przemoc fizyczną najczęściej odnotowuje się wobec dzieci starszych, liczba ofiar śmiertelnych z jej powodu jest znacznie wyższa wśród niemowląt i przedszkolaków. Ryzyko zastosowania tego rodzaju przemocy jest wyższe, gdy dziecko mieszka z ojczymem lub macochą. Należy jednak zauważyć, że w ostatnich latach zakres tego zjawiska stale się zmniejsza.

Wykorzystywanie dzieci do celów seksualnych

Według statystyk trzecia część dzieci dotkniętych przemocą seksualną ma problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak zespół stresu pourazowego, depresja, zaburzenie dysocjacyjne (utrata prawidłowej integracji pomiędzy emocjami, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów ciała). Ofiary molestowania seksualnego w wieku dorosłym często mają problemy psychiczne i skłonności do angażowania się w związki, w których też doznają przemocy.

Statystyki wykazują również, że dziewczynki są wykorzystywane seksualnie dwa razy częściej niż chłopcy (może to jednak wynikać też z faktu, że chłopcy rzadziej to zgłaszają). Przypadki przemocy seksualnej są najczęstsze wobec nastolatków w wieku 12-17 lat, chociaż zdarzają się także i w młodszym wieku.

Zaniedbywanie opieki

Zaniedbywanie w przeciwieństwie do okrucieństwa nie jest czynem umyślnym. Zwykle pojawia się w wyniku problemu, który czyni rodziców niezdolnymi do zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka. Jednak negatywne jego skutki mogą być dla dziecka równie niszczące, jak następstwa okrucieństwa. Ryzyko jest szczególnie duże, gdy zaniedbywanie występuje regularnie lub we wczesnym wieku (ma tu znaczenie czynnik jeszcze nie w pełni rozwiniętej psychiki).

Dzieci pozbawione opieki rodziców są narażone na choroby fizyczne oraz psychiczne w starszym wieku. W wieku szkolnym mają negatywne relacje z rówieśnikami, słabe wyniki w nauce i depresję. Gdy dorosną, są narażone na ryzyko relacji opartych na przemocy, tak samo jak dzieci podlegające przemocy fizycznej.

Przemoc emocjonalna

Ta forma krzywdzenia dzieci jest trudniejsza do zidentyfikowania, ponieważ następstwa jej są mniej zauważalne niż przy innych formach przemocy. Dzieci narażone na krzywdzenie emocjonalne mogą doświadczać przewlekłego stresu, który prowadzi do różnych dewiacji fizycznych i emocjonalnych, takich jak zachowania destrukcyjne (na przykład, nadużywanie alkoholu) oraz wczesne przewlekłe zaburzenia psychiczne.

Jak temu zaradzić?

Zapobieganie oraz interwencja

Zapobieganie z pewnością pomaga ograniczyć skalę krzywdzenia dzieci. Istnieją trzy główne jego strategie:

1. Zapobiegawcze działania uprzedzające przypadki krzywdzenia dzieci. Strategia ta jest skierowana na tych, którzy bardziej prawdopodobnie niż inni mogą krzywdzić dzieci – rodziców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, uzależnionych od alkoholu i narkotyków, cierpiących na choroby psychiczne. Jest ona realizowana przez pracowników socjalnych, którzy odwiedzają takie rodziny i prowadzą rozmowy zapobiegawcze. Ta strategia jest niewątpliwie obiecująca, ale nadal wymaga obiektywnej oceny i doskonalenia.

2. Zapobiegawcze działania uprzedzające powtórne przejawy krzywdzenia dzieci. Zajmują sią tym ośrodki społeczne oraz policja. W wielu wypadkach jest ono skuteczne w zwalczaniu przemocy fizycznej, jednak nie działa, gdy rodzice zaniedbują swoje dziecko.

3. Zapobieganie zaburzeniom psychicznym u dzieci poddanych przemocy fizycznej. Współpraca z psychologiem pomaga tym dzieciom poradzić sobie z objawami zespołu stresu pourazowego. Badania wykazały, że ta pomoc przynosi również skuteczne wyniki u dzieci podlegających przemocy emocjonalnej.

Wychowawcy w przedszkolach, nauczyciele szkolni, szkolni psychologowie oraz inni specjaliści, pracujący z dziećmi, mogą też bardzo przyczynić się do ochrony dzieci, które stały się (lub mogą stać się) ofiarami okrucieństwa. Powinni zwracać szczególną uwagę na te, które mają obrażenia cielesne czy zaburzenia psychiczne. Nauczyciele i wychowawcy powinni również dowiedzieć się, w jakich rodzinach rosną dzieci, z którymi mają do czynienia, żeby zapewnić im spełnienie potrzeby bezpieczeństwa i ochrony niezależnie od warunków istniejących w domu.

Jeżeli nauczyciel chce pomóc maltretowanemu dziecku, powinien podjąć następujące działania:

• dowiedzieć się, kto lub co jest powodem problemu;
• nawiązać kontakt z rodziną;
• wyznaczyć konkretne cele we współpracy z rodziną;
• ostrożnie monitorować sytuację i wprowadzać poprawki w miarę potrzeby;
• zapewnić zaspokojenie potrzeb dzieci;
• współpracować z innymi nauczycielami pracującymi z dzieckiem.